آثار گناه در زندگی و راه جبران صفحه 253

اعمال خویش، پس هر گاه همه این امور چهارگانه جمع شود، شرایط توبه کامل می شود».

توبه در کلام امام علی علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السلام در تعریف توبه بیان زیبایی دارد که ذکر آن در اینجا مناسب به نظر می رسد. حضرت می فرماید: «أَلتَّوْبَهُ نَدْمٌ بِالْقَلْبِ وَاسْتِغْفارٌ بِاللِّسانِ وَتَرْکٌ بِالْجَوارِحِ وَإِضْمارُ أَلّا یَعُودَ»؛(1) «توبه، عبارت است از پشیمانی قلبی، استغفار با زبان، ترک کردن گناه و تصمیم به این که دیگر آن گناه را انجام ندهد».

معنای توبه از دیدگاه امام خمینی رحمه الله

حضرت امام در چهل حدیث خود در معنای «توبه» چنین می فرماید:

«بدان که توبه یکی از منازل مهمّه مشکله است و آن عبارت است از رجوع از طبیعت به سوی روحانیّتِ نفس بعد از آن که به واسطه معاصی و کدورت نافرمانی، نورانیّت و روحانیّت، محجوب به ظلمت شده است».(2)

شرایط توبه

توبه حقیقی دارای شرایطی است که اگر آن شرایط حاصل شد، توبه، توبه حقیقی است و آثار و برکات فراوانی داشته و خواهد داشت که بعداً به آن ها