دانستنیهای علوی1 صفحه 333

آنچه که خود ارزش ندارد، بلکه وسیله ای است برای دستیابی به امر دیگری، ارزش ابزاری دارد. در

واقع چون در جهت رسیدن به مطلوب واقعی قرار گرفته است، ارزشمند شده است. این تقسیم بندی از آن رو است که همه رفتارهای ارزشی، ارزش بالذات ندارند؛ همچنان که همه آنها ارزش ابزاری تلقی نمی گردند.

ج. فرهنگ

مقدمه

مجموع ویژگی های رفتاری و عقیدتی اکتسابی اعضای جامعه را می توان فرهنگ آن جامعه دانست. (10) عنصر تعیین کننده در این تعریف، «اکتساب» است که از یک طرف فرهنگ را از پدیده ها و رفتارهایی که نتیجه وراثت و زیست شناختی است، متمایز می سازد، و از طرف دیگر موجب می شود که همه بخش های زندگی انسان ها را شامل شود.

با توجه به اینکه ویژگی اساسی و قوام و ماهیت فرهنگ به عنصر اکتسابی بودن آن است، می توان چنین نتیجه گرفت که قواعد و نرم های اجتماعی که برای تأمین نیازها و ارزش های جامعه اند، بخشی از فرهنگ آن جامعه را پدید می آورند. رفتار کاری در جامعه قاعده و نرم دارد. اگر این قاعده و نرم کار مفید باشد، یا کار مفید شیوه تأمین نیازهای مختلف جسمی، روحی و اجتماعی در سطح جامعه تلقی شود، فرهنگ کار و تلاش به طور مثبت شکل گرفته است. در مقابل اگر از روش بیکاری یا کار غیرمفید، یا کارهای زیان آور، تأمین نیاز شد، فرهنگ مناسب کار شکل نگرفته است. به دیگر سخن، قاعده و نظم کاری جامعه هرگاه براساس کار سازنده همراه با دقت و پشتکار انجام پذیرد به گونه ای که کار با مشخصات فوق جایگاه هنجاری داشته باشد و تخلف از آن ناهنجاری به حساب آید و یا این که کار با ویژگی های مثبت آن، تأمین کننده موقعیت، احترام و عزت نفس در سطح روابط اجتماعی تلقی شود، عنوان ارزش

اجتماعی به خود می گیرد، و در این صورت کار مفید همراه با دقت و ابتکار، وارد حوزه «فرهنگ» می شود و طبعا فرهنگ مناسب کار و بهره وری کار، شکل می گیرد.

بنابراین در صورتی که کار مفید با بهره وری بالا اولا در سطح وسیع در بین اکثر افراد جامعه گسترش یابد و در واقع به «هنجار» تبدیل شود. ثانیا یک ارزش تلقی شود، کار مثبت و سازنده، هم «هنجار» می شود و هم «ارزش» و به طور طبیعی فرهنگ مناسب و کارساز کار تحقق یافته و کارکرد مثبت خود را در زمینه تأمین نیازهای اساسی جامعه از قبیل علم، تکنولوژی آموزش، بهداشت، معماری، کشاورزی، امور دفاعی، ارتباطات، قضاوت، اقتصاد، ورزش و … ارائه می دهد؛ زیرا «هنجار» و «ارزش» دو عنصر اساسی فرهنگ به حساب می آیند. اما چگونه می توان پدیده رفتاری همانند کار مفید و سازنده را در سطح جامعه تبدیل به «هنجار» و «ارزش» نمود تا این که وارد قلمرو فرهنگ جامعه شود؟

هنجار آفرینی