دانستنیهای علوی1 صفحه 337

پدیده بیکاری مواجه می گردد. همچنین اگر تولیدکننده، نیروی کار مورد نیاز خود را نتواند تأمین کند، به طور طبیعی تا آن جا که تولید وابسته به نیروی کار است مواجه با رکود می گردد و در نتیجه نه اشتغال تحقق می یابد، نه عمارت و آبادانی. بنابراین «عمارت بلاد» اشتغال را می طلبد و اشتغال در سایه تعادل دو عنصر اساسی زیر شکل می گیرد: . 1 تولید (تقاضای کار)؛. 2 نیروی انسانی مناسب تولید (عرضه کار).

بی شک هم تولید و هم تأمین نیروی انسانی مناسب، دو پدیده اجتماعی است که مناسبات و شرایط اجتماعی هماهنگ را می طلبد. چرخه تولید کالا و خدمت و تأمین نیروی انسانی ماهر و کارآزموده، نه در خلأ اجتماعی شکل می گیرد و نه در سایه روابط ناهنجار اجتماعی. از این رو می کوشیم ساختار کلی و اصول و شرایط ضروری اشتغال و تولید، به عنوان زیرساخت اجتماعی اقتصادی «عمارت بلاد» از دیدگاه امام علی علیه السلام به تصویر کشیده شود. طبیعی است که با پیدایش این اصول کلی و اساسی، مسیر اشتغال تولید، در جامعه هموار می گردد.

اصول زیرساختی و راهبردی

1 - عدالت اجتماعی (زمینه ساز مشارکت)

بی شک عدالت اجتماعی برآیند حاکمیت عدالت در نهادهای مختلف جامعه از قبیل اقتصاد، تعلیم و تربیت، قضاوت و قانون گذاری است. با تحقق عدالت در این شئون و وجوه اساسی جامعه، عدالت اجتماعی شکل می گیرد. از این رو امام علی علیه السلام عدالت را شرط ضروری استواری روابط مردم و حاکمیت و آهنگ پیشرفت جامعه می داند: پس خدای سبحان برخی از حق های خود را برای بعض مردمان واجب داشت و آن حق ها را برابر هم نهاد، و واجب شدن حقی را مقابل گزاردن حقی گذاشت وحقی برکسی واجب نبود، مگر

حقی که برابر آن است گزارده شود، و بزرگ ترین حق ها که خدایش واجب کرده است، حق والی بر رعیت است و حق رعیت بر والی، که خدای سبحان آن را واجب نمود، و حق هریک را به عهده دیگری واگذار فرمود و آن را موجب برقراری پیوند آنان کرد و ارجمندی دین ایشان. پس حال رعیت نیکو نگردد، جز آن گاه که والیان نیکو رفتار باشند. پس چون رعیت حق والی را بگزارد، و والی حق رعیت را به جای آرد، حق میان آنان بزرگ مقدار بشود، و راه های دین پدیدار و نشانه های عدالت برجا، و سنت چنان که باید اجرا، پس کار زمانه آراسته گردد و طمع در پایداری دولت پیوسته و چشم آز دشمنان بسته، و اگر رعیت بر والی چیره شود و یا والی بر رعیت ستم کند، اختلاف کلمه پدیدار گردد و نشانه های جور آشکار و تبهکاری در دین بسیار. (30) عدالت در این نص، همان رعایت حقوق متقابلی است که خداوند برای تنظیم روابط و تعیین حدود و مرزهای حاکمیت و ملت، وضع نموده است. فرض بر این است که با اجرای این حقوق متقابل، طبیعی ترین رابطه میان مسئولان نهاد حکومت و مردم، و در نتیجه زمینه مشارکت مردم در حوزه سیاست، اقتصاد، فرهنگ، دفاع، امنیت، بهداشت، آموزش و … فراهم می گردد. زیرا مردم هرگز به دولت و دولتمردانی که حقوق آنان را زیر پا می گذارند، اعتماد نخواهند کرد. و با از بین رفتن اعتماد عمومی، جامعه نسبت به این نهاد بی اعتنا و گاه بیگانه می گردد.

منطقی ترین فضای عمومی جامعه این است که ملت نیازمندی های خود را به آسانی تمام به مسئولان گوشزد کنند،

و دست اندرکاران و کارگزاران هم بدون ابهام داده های آماری و اطلاع رسانی را از متن جامعه دریافت نمایند، و درنتیجه زمینه سازی مشارکت و فراخوانی مردم برای رفع نیازها، توفیق می یابد. نص و دستورالعمل زیر را می توان نمونه ای روشن از این روابط شفاف و بی پیرایه دانست: گروهی از حوزه مأموریت تو نزد من آمدند و چنین اظهار کردند که اگر نهر متروک و غیرقابل استفاده آنها لایروبی و حفاری شود، بلاد آنها آباد، بر ادای خراج توانمند و درآمد مسلمین از این جهت افزوده می شود و از من درخواست کردند برای تو نامه ای بنگارم، که در انجام چنین کاری آنها را جمع کنی و نیروی آنها را در حفر و عمران نهر و تأمین هزینه آن به کارگیری. اما دوست ندارم کسی را به کاری مجبور سازی که از آن کراهت دارد و بدان بی میل است. اگر نهر، آن چنان است که آنها گفتند، من اجابت خواست آنها را به تو ارجاع می دهم، هرکس که دوست دارد در این عمران مشارکت کند، از او بخواه که تلاش کند. در نتیجه، نهر از آن کسانی است که کار کرده اند، نه افرادی که نسبت به آن، رغبتی نشان ندادند، و اگر دست به عمران نهر زدند و وضعیت مالی آنها تقویت شد، از نظر من بهتر است تا این که در ضعف درآمد مالی باقی بمانند. (31) نکاتی که از این سخنان نغز و راهگشا می توان دریافت، بدین قرارند:

1 - امام علی علیه السلام تأکید و اصرار دارند که مشارکت مردم، با خواست و رضایت آنان باشد، نه به تحمیل و اجبار.

2 - عمران و آبادانی، خواست امام