دانستنیهای علوی1 صفحه 350

مولای متقیان از این خصلت منافقان خبر داده و ما را از درغلتیدن به دام آن برحذر داشته است: کار آخرت را وسیله دنیاطلبی، و دنیای زودگذر را بر آخرت ترجیح مده که این، خصلت منافقان و خوی بی دینان است. (37) این دسته از منافقان، از آن رو که دین را به بازی می گیرند، و گروهی را فاسد و گروهی را به دین و دینداری بدبین می کنند از بقیه زیانبارترند. این گرگان در لباس میش که زبان هایی شیرین تر از عسل و

دل هایی تلخ تر از گیاه حنظل دارند، به خیال خدعه و نیرنگ با خدا و خلق خدا، برای دنیا در دین تفقه می کنند و برای عمل نکردن می آموزند و سخن از آخرت را وسیله ای برای رسیدن به دنیا می کنند، و از این رو دیرتر از منافقان دیگر کشف و رسوا می شوند و از پس سال ها مراقبت دائمی و دقت کافی، از پرده برون می افتند. نگرانی امام علیه السلام نیز به همین رو بود که فرمود:

إن أخوف ما أخاف علیکم إذا تفقه لغیر الدین وتعلم لغیر العمل وطلبت الدنیا بعمل الآخره؛ (38) «ترسناک ترین چیزی که بر شما می ترسم، آن است که برای غیر دین تفقه شود و برای جز عمل آموخته گردد و دنیا با عمل آخرت طلب شود.»

علی علیه السلام خود به شرارت این دسته از عالمان مبتلا بود و طعم تلخ فریبکاری آنان و فریب خوردن جاهلان را چشیده بود و از این درد جانکاه می نالید: دو انسان دنیایی پشتم را شکستند: انسانی به زبان دانا و به عمل فاسق، و انسانی نابخرد ولی عابد. آن یک با زبان آوری از رسیدن به فسقش جلو می گیرد و این یک با عبادت خود از جهلش. پس، از فاسق عالم و جاهل عابد بپرهیزید که این دو، هر مفتونی را فتنه اند و من خود از پیامبر خدا شنیدم که می گفت: ای علی، هلاکت امت من به دست هر منافق زبان آور است. (39)

1 - 6 نگه نداشتن زبان

زبان با همه کوچکی اش، معیار ارزش انسان، این موجود پیچیده هستی است. به فرموده امام علی علیه السلام انسان بدون آن، مجسمه ای و یا جنبنده ای بیش نیست (40) و در کنار عقل و خرد، جوهره انسان را

شکل می دهد (41) و وسیله سنجش انسان و خرد او است. (42) از این رو سنگینی آن، وزن انسان را افزون می کند و سبکی آن از قدر و منزلتش می کاهد. لغزش زبان، لغزش انسان است و زیبایی آن، زیبایی گوینده. این تأثیر عمیق و نقش مهم زبان، است که موجب صدور فرمان های شدید و فراگیری از ائمه دین علیه السلام در مورد حفظ و حتی حبس زبان شده است. (43) پیشوایان دین از ما خواسته اند که زبان را نیز چونان بقیه اعضا، به فرمان عقل دین خود درآوریم و پیش از هر کار اندیشه کنیم و جلوتر از هرعضو، مغر را قرار دهیم که اگر چنین کنیم عقل را بها داده، دین خود را حفظ کرده ایم؛ و گرنه بر اساس آنچه از امام علی نقل شده است به جرگه سفها پیوسته، در میان منافقان جای می گیریم. زبان مؤمن در پشت قلب او است و قلب منافق در پشت زبانش؛ زیرا مؤمن هرگاه اراده سخن کند در درون بدان می اندیشد، پس اگر نیکو باشد، آشکارش می کند و اگر بد باشد، پوشیده اش می دارد. و[لی ] بی گمان منافق هرچه بر زبانش بیاید می گوید؛ بی آن که بداند چه به سود او است و چه به زیانش. (44)

2 - ویژگی های منافقان اجتماعی اخلاقی

مقدمه

همان گونه که پیش تر گفته شد، ویژگی های منافقان را بی آن که آهنگ تمایز کامل و خط کشی هندسی داشته باشیم، به حسب افراد، تقسیم کردیم. در این جا خاطرنشان می کنیم که شخصیت پیچیده انسان، امکان تفکیک کامل و روشن صفات در هم فرو رفته او را نمی دهد. از این رو تنها ملاک تقسیم ویژگی ها و اختصاص هردسته به تعدادی از آنها، شیوع و فراوانی بیش تر آن