دانستنیهای علوی1 صفحه 356

«به خدا سوگند، جز کافر منکر و منافق ملحد، امنیت را از اهلش باز نداشت و حق را از مستحقش دور نکرد. (82)» «پیامبر خدا از این که انسان زکات مالش را از رهبرش پوشیده بدارد، نهی کرد و فرمود: پوشیده داشتن آن از نفاق است. (83)»

2. 7 ظاهرسازی

آشکارترین علامت نفاق، همان است که در خطاب الهی به مسلمانان صدر اسلام آمده است. لم تقولون ما لا تفعلون؛ (84) «چرا چیزی را می گویید که نمی کنید.» کبر مقتا عندالله أن تقولوا ما لا تفعلون؛ (85) «نزد خدا بسیار نفرت انگیز است که چیزی را بگویید که نمی کنید.»

حضرت علی علیه السلام نیز این نکته قرآنی را که با بیانی دیگر از زبان پیامبر اکرم شنیده (86) بود، ویژگی منافق می شمرد. امام در مجلس علمی ای که با اصحابش داشته و چهار صد نکته را به آنان آموخته از ایشان می خواهد تا با هم مهربان و دوست و اهل بذل و بخشش باشند و همچون منافق نباشند که فقط می گوید و توصیف و ظاهرسازی می کند (87). در جایی دیگر، این ویژگی را بارزترین علامت نفاق شمرده و کسی را که به نماز و روزه و جهاد و تقوا سفارش می کند و فرمان می دهد، اما خود به هیچ یک پایبند نیست، آشکارترین منافق نامیده است.

از این جا است که ریا و نفاق با هم ارتباط پیدا می کنند و سپس هر دو در شرک به هم می پیوندند. چه، نفاق برادر شرک (88) و ریا شرک پنهان (89) است. منافق جلوتر از دیگران می دود تا او را نبینند و چون به گمان خود از دیدرس همگان دور شد، تسلیم هوس ها، شهوت ها و طمع های خویش می شود و آنچه را نهی کرده بود، مرتکب می شود، یا آنچه را بدان فرمان داده بود، براثر کسالت و سستی از یاد می برد. چنین کسانی که مدعی دروغین پاکی و اخلاقند و پرچم مقدس امر به معروف و نهی از منکر را دستاویز پنهان داشتن نهان خود می کنند، در لسان حضرت از بارزترین مصداق های منافقانند: «آشکارترین منافق کسی است که به اطاعت [خدا] فرا خواند و خود بدان عمل نکند و از معصیت بازدارد و خود از آن دست نکشد.» (90) در نقل دیگری از این حدیث که در فصل «گونه های نفاق» به آن اشاره شد به جای کلمه «أظهر» واژه «أشد» آمده است. بدین ترتیب شدت نفاق، راز سر به مهر منافق را برملا می سازد و هیچ پوششی مانع از بروز آن نمی شود. زیرا کسی که به مردم فرمان نیکی می دهد، زیر ذره بین مردم قرار می گیرد و دقت بیش تر، درون او را آشکارتر می سازد و هرچه فرمان ها بیش تر و عمل ها کم تر و تخالف و ناهمگونی گفتار و کردار بیش تر باشد، نفاق شدیدتر است و زودتر نمایان می گردد.

3 - ذکر اندک

نشان دیگر منافقان، یادکرد اندک خدا است. آنان از آن رو که اعتقاد چندانی به خداوند ندارند، به یاد او نیز نمی افتند. تنها بارقه های رحمت الهی و حوادث طبیعی، ممکن

است آنان را به یاد خدا اندازد؛ یا برای تظاهر و ریاکاری به حلقه ذکری و نماز جماعتی حاضر شوند. آنان خدا را در نهان یاد نمی کنند و خدا این را آشکار کرده است. امام علی علیه السلام با اشاره به این افشاگری، آن را سبب نزول آیه 142 سوره نساء می داند که حضور منافقان را در صف های نماز کسالت بار توصیف کرده و ذکر آنان را قلیل دانسته است. (91) امام علی علیه السلام می فرماید: «منافقان، خداوند را تنها آشکارا یاد می کردند و در نهان نه. از این رو خداوند فرمود: یراؤون الناس ولا یذکرون الله إلا قلیلا.» (92) امام علی علیه السلام خود از این ویژگی برای شناخت منافقان معاصر سود برده است. ایشان در پاسخ به کسی که درباره ماهیت خوارج پرسیده بود، می فرماید: «آنان نه مشرکند و نه منافق. مشرک نیستند، چون از شرک گریختند، و منافق نیستند چون منافقان، خدا رابسیار اندک یاد می کنند و حال آن که خوارج نهروان پیشانی پینه بسته دارند.» در نتیجه امام آنان را از باغیان و خارج شوندگان از جرگه اسلام می داند. (93)

4 - دشمنی با چهره های تابناک دین

سنت الهی در پیشرفت دین بر آن قرار گرفته که گروندگان و پیروانش به مجاهدت بپردازند و با یاری دادن دین خدا، از او یاری و نصرت بگیرند. منافقان که پیروزی و نصرت دین را بر نمی تابند، انصار دین را به دیده دشمنی می نگرند و کینه آنان را به دل می گیرند.