دانستنیهای علوی1 صفحه 358

امام علی علیه السلام علت های دیگر نفاق را نیز برشمرده اند. امام چهار ستون نفاق را عبارت می دانند از: هوا و هوس، سستی و سهل انگاری، کینه و طمع. سپس هریک از این چهار رکن اصلی را به چهار شاخه تقسیم کرده و فرموده اند: نفاق بر چهار پایه استوار است: هوس و سهل انگاری و خشم وطمع.

هوس، خود، چهار شعبه دارد: ستم و تجاوز و شهوت و سرکشی.

هر که ستم کند گرفتاری هایش زیاد شود و تنها ماند و از کمک به او خودداری شود. هر که تجاوز کند، کسی از شرارت ها و بدی هایش در امان نباشد و دلش سالم نماند و در برابر خواهش های نفسانی خوددار نباشد. هر که شهوات خود را تعدیل نکند، در پلیدی ها فرو رود، و هر که از روی عمد و بدون دلیل، سرکشی کند، گمراه شود.

سهل انگاری را نیز چهار شعبه است: غفلت و مغرور شدن [به رحمت حق ] و آرزو و ترس و تعلل ورزیدن. و این از آن رو است که ترس، از حق باز می دارد و تعلل، موجب کوتاهی کردن در عمل می شود، تا آن که اجل در رسد، و اگر آرزو نبود، انسان حساب کار خود را می دانست و اگر از حساب کار خود آگاه می شد، از ترس و وحشت درجا می مرد.

خشم هم بر چهار شعبه است: خود برتر بینی، فخرفروشی، غرور و عصبیت. هر که خودبرتربین باشد،

به حق پشت کند؛ هر که فخرفروشی کند، از صراط راستی منحرف شود و به گناه درافتد؛ هر که غرور داشته باشد، بر گناهان اصرار ورزد، و هر که عصبیت پیشه کند، از حق منحرف شود و به باطل گراید. پس، چه بد خصلتی است خصلتی که نتیجه آن پشت کردن به حق و گناه و اصرار بر گناه و انحراف از راه راست باشد.

طمع را نیز چهار شعبه است: شادمانی و سرمستی و خیره سری و فزونخواهی. شادمانی کردن نزد خداوند خوشایند نیست و سرمستی تبختر و خودپسندی است و خیره سری بلایی است که آدمی را به کشیدن بار گناهان وامی دارد و فزونخواهی سرگرمی و بازی و گرفتاری و جایگزین کردن چیز پست تر [دنیا] به جای چیز بهتر [آخرت ] است.

این است نفاق و پایه ها و شاخه های آن. (107) حدیث دیگری نیز از امام علی علیه السلام در دست است که گر چه در مقام تحذیر از دوستی با افرادی با ویژگی های نامطلوب است، از آن جا که امام در پایان حدیث، این صفات زشت و نامطلوب را موجب نزدیکی انسان به نفاق می داند و حتی برخی از آنها مانند ریا و غیبت از نشانه های نفاق به شمار می روند، می توان سبب های نفاق را از آن بیرون کشید: بپرهیز از کسی که چون با او سخن بگویی ملولت کند و چون با تو سخن گوید، غمگینت کند و چه شادمانش سازی یا به وی زیان برسانی، با تو خواهد آمد و اگر [روزی ] از تو جدا شود، در غیاب تو، آنچه را دوست نداری می گوید و اگر مانعش شوی، به تو افترا می بندد و اگر با

وی موافقت کنی، به تو حسد می ورزد و اگر مخالفتش کنی، با تو دشمنی و ستیزه جویی می کند. از جبران خوبی هایی که به وی شده، ناتوان است؛ اما در برابر کسی که به وی ستم کرده زیاده روی می کند. همراهش اجر می برد و او بار سنگین گناه را. زبانش علیه او است، نه برای او، و دلش سخنش را نگه نمی دارد. برای ستیزیدن می آموزد و برای ریا تفقه می کند. به سوی دنیا می شتابد و تقوا را وا می گذارد. پس چنین کسی از ایمان دور، به نفاق نزدیک، از هدایت دورافتاده و با گمراهی همراه است. (108)

زیان های نفاق