دانستنیهای علوی1 صفحه 503

در حدیثی از آن بزرگوار آمده است: «وای بر کسی که از شناخت من محروم باشد و حق من را نشناسد، همانا حق من، حق خداست» (46) این همان مطلبی است که بارها پیامبر پیشاپیش آن تأکید کرده است.

این نیز یکی از شگفتی های علی علیه السلام است که با آن همه عظمت و با آن همه رمز و راز، برای همه رهبر و؟؟؟؟ او برای همه قابل دسترسی است. آری علی علیه السلام برای همه الگو و اسوه است و به همین دلیل «علی شناسی» برای همه فریضه است.

بنابراین، با توجه به دو نکته یاد شده (لزوم شناخت علی علیه السلام از یک سو و فوق اندیشه بودن عمق شخصیت او از سوی دیگر) باید به هنگام بحث و بررسی شخصیت عرفانی و معنوی امیرالمؤمنین علیه السلام، «توصیف» را با «تنزیه» در آمیزیم و بدانیم که آن حضرت را تنها در آینه اندیشه خود نظاره می کنیم و از دریای وجود او با پیمانه محدود خویش بهره می گیریم و بیش از آن طمع خامی است که باید از آن پرهیز کرد. بعد از مقدمه بالا و با اعتراف به قصور و تقصیر در پیشگاه قدسی امیر المؤمنین علیه السلام، در آغاز شمه از عبودیت و عبادت آن حضرت بیان می شود.

الف: عبودیت علی علیه السلام

حضرت علی علیه السلام قبل از هر چیز و بالاتر از هر ارزشی «عبد» خداست. احساس عبودیت و بندگی، سراسر وجود آن حضرت را فرا گرفته و تا عمیق ترین لایه های روحی وی نفوذ کرده است و در نتیجه از او عبد «خالص» و «مطلق» ساخته است. وی در تمام حالات و صحنه های فردی و

اجتماعی زندگی چون جنگ، صلح، فقر، غنا، حکومت، قضاوت، تعلیم، تربیت، کار، ازدواج، خوردن، خوابیدن، سکوت، تکلم و … به نده خداست و یک لحظه از عبودیت حق خارج نیست. این حالت، در اوج قدرت و پیروزی، یا در نهایت مظلومیت و تنهایی در آن حضرت جلوه گر است و چرا چنین نباشد در حالی که او از شهودی پیوسته و دائمی برخوردار است. در نهج البلاغه در وصف «اولیاء ممتاز» خدا آمده است: «علم، با بصیرت حقیقی بر [قلب ] آنها هجوم آورده.. و در دنیا با بدن هایی که روح های آنها به جایگاه رفیع آویخته است زندگی کرده اند» . (47) امام علیه السلام قلب خود را به تعبیر نهج البلاغه به خدا بخشیده و از خود «فانی» گشته است. اوج عبودیت نیز خود را نادیدن و همه را حق دیدن است. افتخار او «عبد» بودن (48) و همه ارزش ها را از این طریق به دست آوردن است. زمزمه های پر شور و عمیق عبودیت وی از دعاها و مناجات های پر سوز او، که گنجینه های گرانبهای توحید وعرفان و عبودیت است، جلوه گر است: «مولای من، مولای من! تو مالکی و من مملوک و آیا مملوک را جز مالک رحم می کند؟ … مولای من، مولای من! تو بی نیازی و من فقیر و آیا فقیر را جز غنی رحم می کند؟ … مولای من، مولای من، تو زنده ای و من مرده و آیا مرده را جز زنده رحم می کند؟ مولای من، مولای من، تو پایداری و من فانی و آیا فانی را جز پایدار رحم می کند …» (49) و در دعای کمیل اظهار می دارد «ای خدای من و مولای

من و آقای من و مالک بندگی من! ای کسی که اختیار من به دست توست! ای کسی که از فقر و ناداری من آگاهی! ای پروردگار من! … از تو می خواهم به حق خودت و پاکیت و برترین صفات و نام هایت! که شب و روز را با یاد خودت آباد کنی و به خدمتت پیوسته داری! …» (50)

این جمله ها و عبارت ها (که بسیار است) و علی علیه السلام غالبا آن را در نیمه های شب و در تنهایی، از عمق جان بر زبان جاری می کرده است، نشان دهنده زیباترین و ژرف ترین روح عبودیت است؛ عبودیتی که پیوسته و دائمی و به تعبیر آن حضرت «سرمد» بوده است. (51)

ب: عبادت علی علیه السلام

امیرالمؤمنین علیه السلام از نظر کمی «عابدترین» (52) و از نظر کیفی «بهترین عبادت کنندگان» است. در زیارت آن حضرت می خوانیم: «تو بهترین مردم از بعد عبادتی» . (53) عبادت آن حضرت به گونه ای است که از توان اولیاء بزرگ خدا (چه رسد به دیگران) خارج است.