دانستنیهای علوی1 صفحه 507

همچنین ممکن است عبودیت انسان ناشی از انگیزه های معمولی چون خوف و رجا باشد و ممکن است نشأت گرفته از انگیزه های متعالی چون محبت و رضا باشد. به عبارت دیگر، دوگونه «عبد» وجود دارد، «عبد کامل» و «عبد ناقص» . نقصان عبودیت نیز مراتب فراوان دارد. همچنین تفاوت در مراتب عبودیت است که به صورت «درجات متفاوت» (80) در بهشت جلوه گر می شود.

آهنگ حرکت در مسیر عبودیت نیز، گاهی سریع و پرشتاب و گاهی آهسته و کند است. مولا با اشاره به انواع تلاشگران در این راه می فرماید: «تلاشگر شتابان، که نجات یافته و جوینده کند رو، که امیدوار است … (81)

امیرالمؤمنین علیه السلام همواره برترین مقام های عبودیت و بندگی را از خدا خواسته است: «خدایا! … من را از نزدیک ترین منزلت داران نزدت و مخصوص ترین مقربانت قرار ده» (82) و می دانیم که او چنین بوده است.

آثار و دستاوردهای عبودیت

همان طور که اشاره شد، «عبودیت»، نسبت به ارزش های دیگر جنبه کلیدی دارد و منبع و ریشه فضیلت ها و کمال ها به حساب می آید. گام گذاشتن در

مسیر عبودیت، در حقیقت گام گذاشتن در عرصه فضائل و ارزش هاست. به عبارت دیگر، منحنی ارزشها به تناسب منحنی عبودیت اوج می گیرد، تا آنجا که به «عبودیت محض» می رسد و «عبد کامل»، یعنی «انسان کامل» می گردد. اولیاء خدا نیز همواره از خداوند «عبودیت صادق و خالص» می خواسته اند. (83) بنابراین همه ارزش ها را می توان به نوعی دستاورد عبودیت دانست.

در اینجا به چند نمونه از دستاوردهای عبودیت اشاره می شود.

. 1 آزادگی

یکی از مهمترین دستاوردهای عبودیت «آزادگی» است. زیرا لازمه عبد خدا بودن رهایی از عبودیت دیگران است. عبودیت های غیر توحیدی، رنگارنگ و فراوان است که هر کدام از آنها می تواند انسان را به «بند» بکشد و عبد خود کند؛ مثل عبودیت مال، عبودیت شهوت، عبودیت مقام، عبودیت انسان های دیگر و … (84) مولا در یک بیان کلی می فرماید: … کسی که دنیا در چشم او عظمت یابد … آن را بر خدا ترجیح می دهد، پس تنها با آن پیوند دارد و عبد آن می گردد. (85) وقتی انسان به بندگی خدا در آمد تمام امید و آرزو و آرمان خود را در او و از او می بیند و به عبودیت چیز دیگری تن نمی دهد: « … بدرستی که همت من و گرایش من [تنها] به سوی توست، پس تو و نه غیر تو مراد منی و برای تو و نه غیر تو شب و شب زنده داری من است و لقاء تو آرامش و آرزوی من است …» (86)

مولا در حدیثی می فرماید: «کسی که به شرائط عبودیت قیام کند، شایستگی آزادی می یابد» . (87)