دانستنیهای علوی1 صفحه 565

این اهداف، مقاصدی است که نظام اقتصادی برای رسیدن به آن طراحی شده است و برگرفته از مبانی فلسفی نظام اقتصادی می باشد. به طور منطقی باید اهداف نظام با اهداف شرکت کنندگان در نظام هم آهنگ باشد؛ برای مثال اگر هدف نظام اقتصادی رسیدن به رفاه مادی است، باید اهداف دولت و مردم نیز به نحوی باشد که فعالیت هر یک از آنها را در مسیر رفاه قرار دهد.

در پایان ذکر این نکته لازم است که هر چند اهداف و مبانی مکتبی نظام اقتصادی در اینجا مورد بحث ما نخواهد بود، اما به جهت نشان دادن اهمیت بحث مورد نظر ما (مبانی فلسفی نظام اقتصادی) و ارتباط شدید آن با اهداف و مبانی مکتبی لازم بود اشاره ای کوتاه به آنها داشته باشیم.

دو دیدگاه نسبت به نظام اقتصادی

بر اساس یک دیدگاه، بهترین و کارآترین نظام اقتصادی در عالم خارج وجود دارد. وظیفه متفکران اقتصادی تنها درک و کشف آن و هماهنگ شدن با آن می باشد و باید از دخالت های ناروایی که سبب اختلال کارکرد آن می شود، پرهیز نمود. (5)

آدام اسمیت، نفع شخصی مادی را تحت عنوان «تئوری دست نامرئی» مهم ترین عامل ایجاد، حفظ و هماهنگی چنین نظام اقتصادی می شمارد و همچنین جستجوی نفع شخصی را عامل اساسی در رفع تمانع منافع فرد و اجتماع می داند. (6)

بر اساس دیدگاه دوم که توسط «اجتماعیون دولتی» ارائه شده است، نظام اقتصادی بر حسب ضرورت طبیعی و غریزی شکل نمی گیرد، بلکه سازمان های تاریخی وجود دارند که با سازمان دادن به خود و وضع قوانین مناسب و اجرای مناسب آن، نقش مؤثری در ایجاد نظام اقتصادی دارند. به عبارت دیگر دولت ها باید قوانین مربوط به

فعالیت های افراد و سازمان ها را وضع، اجرا و پاسداری نمایند. (7)

تفاوت اساسی این دو دیدگاه آن است که بر اساس دیدگاه اول، طراحی نظام اقتصادی مطابق با مبانی فلسفی، مکتبی، اهداف و حقوق اقتصادی بی معناست؛ زیرا نظام اقتصادی در عالم خارج موجود است، بنابراین نیازی به بررسی مقوله های فوق جهت طراحی نظام اقتصادی نمی باشد. پس وظیفه متفکران اقتصادی بر طبق این دیدگاه تنها مطالعه آن به روش علمی جهت شناسایی دقیق تر آن و رفع موانع کارکرد طبیعی آن می باشد. ولی بر اساس دیدگاه دوم، نظام اقتصادی می تواند یک طرح جامع جهت دگرگون نمودن عالم واقع باشد. این طرح جامع با استفاده از مبانی فلسفی، مکتبی، اهداف و حقوق اقتصادی خاصی امکان پذیر می باشد.

این تفکیک در پژوهش های اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این پژوهش، در پی نشان دادن تفاوت مبانی فلسفی نظام اقتصادی از دیدگاه علی (علیه السلام) که با دیدگاه دوم هم خوانی دارد با مبانی فلسفی نظام اقتصاد سرمایه داری که با دیدگاه اول هماهنگ است می باشیم.

خداشناسی