دانستنیهای علوی1 صفحه 584

وقتی حداکثر کردن سود شخصی هدف فعالیت های اقتصادی در افراد باشد و این هدف از امیال نفسانی انسان نشأت گرفته باشد و عقل هم خدمتگزار امیال انسان در برآوردن هدفش باشد، باید بپذیریم: «تمام الگوهای علمی، مانند الگوی مصرف، سرمایه گذاری، تولید، هزینه و بازار از امور فوق متأثر است. (91)» (92)

انسان شناسی از دیدگاه امام علی (علیه السلام)

توضیح

وقتی انسان را از دیدگاه امام علی (علیه السلام) مورد شناسایی قرار می دهیم، به این نتیجه می رسیم که انسانی را که آن حضرت معرفی می کند، تفاوت های اساسی با انسان از دیدگاه لیبرالیسم دارد. ویژگی های انسان الهی، هدف از خلقت او و برخی خصوصیات دیگر انسان که از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می تواند در رفتارهای اقتصادی موثر باشد، از این قبیل

است:

فلسفه آفرینش انسان

در مبحث جهان شناسی از دیدگاه امام علی (علیه السلام) به نحو خلاصه اشاره شد که خدای متعال انسان و جهان را بیهوده نیافرید. (93) هر چند این انسان در این دنیا زندگی می کند، اما او برای این دنیا آفریده نشده است تا هدف خویش را از زندگی بهره بردرای از امکانات مادی دنیا قرار دهد؛ بلکه این انسان بر طبق بیان صریح مولی الموحدین برای جهان آخرت خلق شده است. «انما خلقت للاخره لاللدنیا (94)»؛ تو برای آخرت خلق شده ای نه برای دنیا. انسان در آخرت در معرض حساب رسی اعمال دنیات قرار می گیرد و هر کس در اطاعت و فرمانبرداری از خدای متعال بسر برده باشد، پاداش نیکو نصیبش می شود و هر که در اطاعت از خدای بسر نبرده باشد کیفر سختی می بیند. (95) خدای متعال خوشنود می شود اگر به نده او در اطاعتش باشد و پاداش نیکو ببیند، بلکه همین اطاعت و بندگی را تنها از بندگانش انتظار دارد که در آیه مبارکه می فرماید: «ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون.» (96)؛ جن و انس را جز برای آن که مرا عبادت کنند نیافریدم.

خدای متعال عبادت و اطاعت را وظیفه بندگانش قرار داد و کیفر و پاداش آخرتی را نتیجه آن، معین نمود تا بندگانش او را عبادت کنند و به مقام عبودیت برسند و از پاداش الهی بهره مند گردند.

یک انسان مؤمن به خداوند در هر فعلی، بلکه در هر نیتی باید هدف غایی فوق را در نظر داشته باشد. در ساحت فعالیت های اقتصادی هیچ گاه هدف از تلاش اقتصادی را رفاه مادیی که خلاف دستورات الهی باشد قرار نمی دهد.

نظام اقتصادی اسلام باید به نحوی سامان یابد که انسان را به هدف غایی آفرینش (بندگی خدای متعال) نزدیک سازد. در اتخاذ سیاست های کلی اقتصادی جامعه حتما باید هدف کلی غایی مورد توجه جدی قرار گیرد. در نظام اقتصادی اسلام عدالت اقتصادی یک هدف سیاسی است که در همه حال می تواند ابزاری برای هدف غایی فوق مورد توجه سیاست گذاران اقتصادی باشد. بنابراین پی گیری هدف خلقت انسان در فعالیت های اقتصادی در ابعاد خرد و کلان، موجب تفاوت های فوق در رفتارهای اقتصادی افراد و نظام اقتصادی از دیدگاه لیبرالیسم و امام علی (علیه السلام) خواهد شد.