دانستنیهای علوی1 صفحه 591

مسأله حائز اهمیت، نوع تفسیر است که منافع فرد و جامعه ارائه می شود در دیدگاه لیبرالیستی، مراد از منافع فردی، صرفا منافع مادی فرد است که خواسته ها و تمایلات نفسانی، آن را تعیین می کند؛ اما در نگرش امام علی (علیه السلام) منافع فرد با توجه به اهداف عالی انسانی که همانا رسیدن به قله رفیع عبودیت است، تعیین می شود. و در جامعه اسلامی با صرف نظر کردن افراد از منافع مادی به جهت رسیدن به منافع معنوی عالی تر، امکان تعارض بین منافع افراد و جامعه کمتر اتفاق می افتد و اگر در مواردی چنین اتفاقاتی بیفتد، زعمای جامعه اسلامی حق دارند با اتخاذ سیاست هایی این مشکل را به نفع جامعه اسلامی برطرف سازند.

ب. سنت های الهی حاکم بر جوامع انسانی از دیدگاه امام علی (علیه السلام)

توضیح

مقصود از سنت های الهی یک سلسله قضایایی شرطی است که در صورت وجود شرط یا سبب، جز او مسبب هم، حاصل خواهد شد. این قضایای شرطی از طبیعت زندگی انسان و رفتار او در ارتباط با جهان پیرامونش استخراج می گردد.

به طور کلی بازگشت سنت های الهی به یک اصل کلی است که هر گاه جامعه و افراد آن، امکانات و توانایی های خود رادر مسیری که از جانب خدا و به وسیله پیامبران تعیین شده است، قرار دهد و خود را با عالم هستی که خواه ناخواه در برابر خدا خضوع دارد، منطبق سازد و بین خود و اراده الهی رابطه ایجابی برقرار کند و مسؤولیت خود را در برابر حق بشناسد، صعود می کند و قابلیت

بقا می یابد. در مقابل، اگر جامعه ای یا افراد آن با اراده الهی رابطه سلبی داشته باشد و امکانات خود را در راه رسیدن به تکامل انسانی مصرف نکند، دچار سرنوشتی شوم خواهد شد. با کشف این سنت ها و رعایت آنها انسان می تواند خود را اصلاح کرده، سرنوشت پسندیده ای برای خود و جامعه اش رقم زند.

امیرالمؤمنین (علیه السلام) در برخی نامه ها، خطبه ها و کلمات حکمت آمیز خود، سنت های الهی را که حاکم بر تاریخ است یادآور می شود و از مردم می خواهد که از سرنوشت امت های گذشته عبرت بگیرند و پند بیاموزند، زیرا که همان سنت ها و قوانین و نوامیسی که بر پیشینیان جاری بود، در تمام جوامع بشری جریان خواهد داشت. هر چند جریان های تاریخی قضایای منحصر به فرد هستند و قابلیت بازیابی مجدد ندارند، اما قوانین منتزع از آنها همیشه و همه جا حاکمیت دارد و غفلت از آنها خسارت عظیمی به بار می آورد. (122) امام علی (علیه السلام) می فرماید:

ای بندگان خدا روزگار بر باقیماندگان چنان گذرد که بر گذشتگان گذشته است. آنچه رفته، بازنگردد و آنچه بر جای مانده، جاودانه نخواهد ماند. کردارش در پایان، همان است که در آغاز بود. حوادثش، بر یکدیگر پیشی گرفته، در می رسند و نشانه های آن همراه یکدیگرند. (123)

امام علی (علیه السلام) در این گفتار و مشابه آن، یک حقیقت مهم را به همه انسان ها خاطرنشان می سازد که آنچه در تمام جریان های اجتماعی و سقوط و یا اوج گیری تمدن های بشری حاکمیت مطلق دارد. اراده الهی است که در قالب سنت ها بروز پیدا می کند. به بیان قرآن این سنت ها ثابت و غیرقابل تغییر می باشند: «فلن تجد لسنه الله تبدیلا و لن

تجد لسنهالله تحویلا.» (124)؛ هرگز در سنت خدای متعال تبدیل نمی یابی [یک سنت خدا به سنت دیگر تبدیل نمی شود] و هرگز در سنت خدا دگرگونی نمی یابی.