دانستنیهای علوی1 صفحه 631

یکی دیگر از کسانی که درباره مصحف امام در چند جا اشاره کرده، شیخ مفید محمد بن محمد بن نعمان بغدادی (م 413 ه) است. او در کتاب اوائل المقالات به مناسبت نقد قائلین به تحریف و اینکه از قرآن کنونی هرگز کلمه، آیه و سوره ای حذف نشده می نویسد: آنچه درباره قرآن کنونی مطرح است آنکه بر طبق مصحف امام علی از تأویل و تفسیر آیات مطابق با شأن نزول آنهاخالی است، مطالبی که از سوی پیامبر آمده، گرچه از جمله کلام الله نیست، اما تأویلاتی است که منتسب به قرآن است. (12)

شیخ مفید اصل وجود مصحف و سبک مطالب آن را پذیرفته و تنها از این جهت که برخی گمان کرده اند، پذیرش آن اعتراف به تحریف قرآن است منکر می شود و توضیح می دهد که این مطالب گرچه در تفسیر و تأویل قرآن و متکی به وحی است، اما نص قرآن نمی باشد.

همچنین شیخ مفید در کتاب مسائل السرویه می نویسد:

بی گمان امیرمؤمنان قرآن نازل شده را از آغاز تا فرجام گردآوری و بر طبق ترتیب خودش تألیف کرد. سوره های مکی را بر

مدنی و منسوخ را بر ناسخ مقدم داشت و هر آیه و سوره ای را در جای خودش گذاشت، از همین جهت امام جعفر بن محمد صادق علیه السلام فرموده است: به خدا اگر قرآن آن طور که نازل شده بود خوانده می شد، هر آینه نام ما را در آن می یافتید، همانطور که نام پیش از ما یافت می شد. (13)، (14)

طبق این سخن نیز، در نظر شیخ مفید وجود مصحف امام مسلم بوده است. اما اینکه به نظر ایشان ترتیب مصحف به ترتیب نزول بوده یا نه، بر فرض که بپذیریم عبارت: والفه بحسب ما وجب من تألیفه، دلالت بر ترتیب غیر موجود دارد، مدرک سخن ایشان معلوم نیست. تفصیل این بحث را در قسمت ویژگیهای مصحف امام و نقد نظر کسانی که می گویند مصحف امام بر طبق نزول قرآن ترتیب یافته ملاحظه خواهید کرد.

محمد بن عبدالکریم شهرستانی (م 548) در مقدمه تفسیر مفاتیح الاسرار با لحن بازخواست جویانه ای آنانی را که مانع استفاده از مصحف امام علی شدند مورد خطاب قرار می دهد و می نویسد:

«چگونه آنان گردآوری علی بن ابی طالب را مطالبه نکردند، آیا زید بن ثابت بهتر می توانست بنویسد؟ آیا سعید بن عاص ادیب تر و به فنون قواعد عرب آشناتر از علی بود، آیا آنان به پیامبر خدا نزدیک تر بودند. آری همه آنان کار او را وانهادند و مصحفش را مهجور و به آن پشت کردند و نسیا منسیا قرار دادند، در حالی که چون از تجهیز و تدفین و نماز بر رسول خدا فارغ شد، سوگند یاد کرد که عبای خود را جز برای نمازجمعه بدوش نیاندازد مگر آنکه قرآن

را گردآوری کند. بی گمان او به این کار مأمور بود. قرآن را گردآوری کرد همانطوری که نازل شده بود، بدون تحریف و تبدیل کم، یا زیاد. پیامبر گرامی همواره او را از موضع آیات و سوره ها آگاه کرده بود و جایگاه و تقدم و تأخر آنها را نشان داده بود.

ابوحاتم رازی (م 327) در توصیف مصحف امام علی می گوید: او هر آیه ای را در کنار آیات مشابه اش قرار داده بود.