دانستنیهای علوی1 صفحه 634

در گذشته به منابع شیعی و سنی مصحف امام اشاره کردیم و گفتیم این روایات در مصادر اصلی شیعه و سنی نیامده و عموما دچار ضعف سندی هستند، (28) اما با این همه آن چنان بوفور نقل شده که دیگر نمی توان در اصل آن تردید کرد، و لذا از مجموع آنها اطمینانی بمانند اخبار مستفیض حاصل می گردد. به این جهت بحث سندی را باز نمی کنیم و مناسب نمی بینم، لذا درباره مشخصات این مصحف و چگونگی محتوای آن سخن گفته خواهد شد.

اولین سئوالی که مطرح است اینست که آیا مصحف امام علی قرآن بوده یا چیز دیگر؟ و اگر قرآن بوده تماما قرآن بوده یا مطالب دیگری افزون بر قرآن داشته است، سئوال دیگر اینست که فرق مصحف امام علی با مصاحف دیگر

عصر رسالت مانند مصحف ابی بن کعب، مصحف عبدالله بن مسعود چه بوده است، همچنین چه فرقی میان مصحف امام با مصحف حضرت فاطمه داشته است و در نهایت نسبت میان مصحف امام علی با کتاب علی چیست؟

مشخصات مصحف

مشخصات مصحف امام در گزارشهای رسیده را به دو بخش می توان تقسیم کرد، بخشی که جنبه اساسی دارد و در حقیقت جزو ویژگیهای این مصحف را تشکیل می دهد که در بحثهای آینده به آن خواهیم پرداخت. اما بخشی مربوط به علائم ظاهری و در عین حال کارگشا در شناخت سیمای کلی مصحف است.

1 مصحف امام شامل تمام قرآن بوده و نه برخی سوره ها یا آیات، برخلاف برخی از مصحفهایی که توسط صحابه گردآوری شده که گاهی چند مصحف مکمل یکدیگر بوده اند. در روایت چهارم سلیم به این نکته تأکید شده و آمده است فلما جمعه کله … بعث الیه ابابکر (29) یا در روایت دیگر آمده است: لم یسقط منه حرف. (30)

2 از طرف دیگر مصحف امام اگر قبلا هم نوشته شده بوده اما مجددا توسط حضرت و با دست ایشان کتابت و تکمیل شده است. ظاهرا این نکته مورد عنایت بوده که تأکید شود حضرت کاتب نداشته اند و خود حضرت متکفل نوشتن آن بوده است. این معنا از چند روایت استفاده می شود. در روایت دهم سلیم آمده فکتبته (31) و در روایت چهارم و قسمتی از روایت یازدهم آمده: و کتبه بیده، وخطی بیدی (32) و در جاهای دیگر با این تعبیر آمده که املای رسول الله و خط امیرمؤمنان بوده است. البته بیشتر در منابع اهل سنت بدون صراحت آمده: فالفه و کتبه. (33)

3

نکته دیگر چگونگی جمع آوری است. آیا این جمع آوری بصورت اوراق پراکنده بوده یا شکل طومار داشته؟ آیا برای مصحف با وضعیت نوشت افزارهای قدیم که هنوز کاغذ در جزیره العرب رواج کامل نداشته و پوست حیوانات قیمتی و در اختیار همه نبوده و اگر بوده بشکل کنونی میان دو جلد نبوده، چگونه بوده است.

پاسخ به این سئوال با تعبیرهای مختلف آمده، یکبار گفته شده جمع آوری حضرت در میان دو لوح بوده است، البته گاهی آمده: قد جمعته من اللوحین. (34) و گاهی آمده: حتی یجمع القرآن بین اللوحین (35). که معلوم نیست این دو تعبیر تفاوت دارد و مفهوم دوگانه این را بیان می کند یا نقل به معنا و اختلاف در تعبیر است.