دانستنیهای علوی1 صفحه 635

البته در روایت دیگر آمده که حضرت این مصحف را در پارچه و لباس گردآوری کرد (36)، در حالی که در جایی دیگر رنگ این پارچه هم مشخص شده است: فجمعه فی ثوب اصفر (37).

4 نوع گردآوری، بدیع و ابتکاری و در عین حال به جهاتی انحصاری بوده است. که تا سالهای سال مصحفهای گوناگون را دیده، همچنین عکرمه که از مخالفین حضرت به حساب می آید، این معنا را یاد آور شده اند: لو اجتمعت الانس والجن علی ان یؤلفوه ذلک التألیف ما استطاعوا. (38)

یا در روایتی دیگر همین معنا از طرق شیعه با این معنا آمده که مانندش در جمع و حفظ کسی نیاورده و در این جهت که بتواند شرایط نزول را رعایت کند ممکن نبوده است. (39)

محتوای مصحف امام علی علیه السلام

اگر مستند خبر مصحف امام، روایات جمع قرآن پس از فوت پیامبر باشد، چون در این اخبار بطور صریح

سخن از جمع قرآن رفته و عبارتهایی چون: حتی یجمع القرآن (فهرست ابن الندیم / 30)، لا اخرج حتی اجمع القرآن (تفسیر عیاشی، ج 3 / 70)، ففرغ الی کتاب الله و أخذ یجمعه فی مصحف، (بحار الانوار، ج 28 / 231)، المصحف الذی جمعه امیرالمؤمنین (همان، ج 53 / 36) و تعبیرات فراوان دیگر، روشن می شود که سخن درباره مصحف، کاری در زمینه قرآن بوده است، و اگر در آن زمان اصطلاح «مصحف» نسبت به غیر قرآن بکار برده می شده و یا برای موارد مشترک می آمده، اما در اینجا مصحف ناظر به قرآن بوده است، و به این دلیل که مصحف فاطمه قرآن نبوده است و حتی در سیاق کتابهای تفسیری مخلوط از قرآن و توضیحات نویسندگان نبوده است، نباید مصحف امام را در ردیف مصحف فاطمه قرار داد و همانطور که بعدا توضیح خواهیم داد، اتفاقا ائمه معصومین در کلماتشان اصرار داشته اند که نشان دهند مصحف فاطمه به هیچ وجه قرآن نیست تا مبادا این اشتباه به موارد دیگر سرایت کند و یا نقل از مصحف فاطمه به عنوان قرآن تلقی شود.

از سوی دیگر، اینکه این کتاب تماما قرآن باشد و در آن مطالب به جز قرآن نباشد، اینهم مورد اتفاق مورخین و مفسرین است. بیش از این از شیخ مفید نقل کردیم که درباره مصحف حضرت می گفت آنچه در مصحف حضرت نوشته شده بیان تأویلات و تفسیر معانی و مطالبی است که از جمله کلام الله به حساب نمی آید. (40) فیض کاشانی نیز به صراحت در مقدمه ششم تفسیر خود به مناسبت توضیح این جمله که در روایات در باب مصحف

امام آمده: کتب فی مصحفه الناسخ والمنسوخ، می نویسد: معلوم است که حکم به تعیین ناسخ و منسوخ در آیات از قبیل تفسیر و بیان است، نه اینکه جزو قرآن باشد. (41)

ابوعبدالله زنجانی (م 1319 ش) هم در توصیف مصحف امام می نویسد که این مصحف مرکب از 7 جزء و حجم آن چنان گسترده بود که حضرت مجبور شد برای حمل آن از شتر استفاده کند. (42)

آقای خویی هم می نویسد: اینکه مصحف مشتمل بر زیادتی اضافه بر قرآن داشته، باز تردیدناپذیر است، اما روشن است که این معنا دلالت بر این ندارد که این زیادات از قرآن باشد، بلکه زیاداتی است تفسیری و بیان تأویلات. (43)