دانستنیهای علوی1 صفحه 636

ریشه این برداشت در خود روایات است که به وضوح روشن می کند این مصحف، تنها قرآن نبوده است.

در روایات سلیم بن قیس آمده است: فلما جمعه کله و کتبه بیده تنزیله و تأویله و الناسخ منه والمنسوخ (44)، اگر مصحف تنها قرآن است، دیگر کتبه بیده تنزیله و تأویله معنا ندارد، حتما منظور توضیحات و تفسیر آیه ها بوده تا میان تنزیل و تأویل، ناسخ و منسوخ تفاوت گذاشته شود، بویژه که در ذیل همین خبر آمده است که حضرت اتمام حجت می کند که مباد روزی برسد و بگویید: علی، کسی که از پیامبر این آیات را آموخته و تأویل آنها را یاد گرفته، چرا ما را به غفلت گذاشته و مطالب را برای ما بیان نکرده است. (45)

در خبر دیگری که باز از سلیم نقل می شود، حضرت در خطاب به عثمان می گوید: ان کل آیه انزلها الله جل و علا علی محمد صلی الله علیه و آله عندی باملاء رسول

الله و خط یدی و تأویل کل آیه انزلها الله علی محمد و کل حلال و حرام او حداوحکم او شی ء تحتاج الیه الامه الی یوم القیامه مکتوب باملاء رسول الله و خط یدی حتی ارش الخدش. (46)

بدرستی هر آیه ای خداوند بر پیامبر خدا (ص) نازل کرد پیش من است که به املای او دست خط من است. و تأویل هر آیه ای که خدا بر پیامبر خودش نازل کرد و هر حلال و حرام یا حد یا حکم یا هر چیزی که مردم به آن تا روز قیامت نیاز دارند در این مصحف با املای پیامبر خدا نوشته شده و خط من است، حتی جریمه خدشه ای که به بدن کسی وارد شود.

از این خبر هم به خوبی استفاده می شود که افزون بر ذکر آیات، تأویل آن بیان شده و تأویل غیر از قرآن است. همچنین توضیح هر حلال و حرام یا بیان حدود و احکام بویژه با این توضیح که حدود احکام و نیازهای امت اسلامی تا قیامت در این مصحف وجود داشته، در صورتی که اگر منظور همان کلمات آیات و سوره ها باشد، وجهی برای ذکر آنها نبود، و دلیلی بر تأکید و ذکر تفاوت این مصحف بر مصحف های دیگر نبوده و دیگر نیازی به این استدلال نبوده که در ذیل روایت بگوید: ان رسول الله اسر الی مرضه مفتاح الف باب من العلم یفتح کل باب الف باب. اینکه پیامبر از اسراری که در هنگام فوت به علی گفته و کلید هزار باب علم را به علی داده تا آنها را بنویسد، چیزی جز قرآن و در تفسیر و توضیح کلمات وحی

بوده و از دانستنیهایی بوده که حضرت علی آن را آموخته و به کتابت درآورده است.

مصحف امام و مصاحف دیگر عصر رسالت

نصوص فراوانی در دست است که در زمان پیامبر و زمانهای بعدی، مصاحف فراوانی متعلق به یاران پیامبر وجود داشته است. همچنین بعد از آنها تابعین، هر کس که می توانست مجموعه ای از آیات الهی یا تمام قرآن را برای خود گرد می آورد به طوری که تا سالها بعد، داشتن مصحف شخصی گذشته از اینکه برای انجام فرائض مذهبی و قرائت قرآن لازم بود، یا برای تعلیم سایر مسلمانان و کودکان و نو مسلمانان ضرورت داشت نشانه تشخص بشمار می رفت، مالکیت آن بر شخصیت مذهبی و ارزش اجتماعی دارنده آن می افزود. (47) و صاحب مصحف را در موقعیت برتری در میان مسلمانان قرار می داد.

داشتن و شمارش این مصاحف تا آنجا اهمیت داشته که عده ای در پی معرفی آن برآمده و کتابهایی را به نگارش درآورده اند، برخی بصورت منطقه ای معرفی می کرده اند، مانند مصاحف شام، مصاحف حجاز و عراق (از ابن عامر متوفای 118) یا در پی مقایسه و نشان دادن اختلاف میان آنها بوده اند، مانند کتاب اختلاف مصاحف اهل مدینه و اهل کوفه و اهل بصره (کسائی متوفای 189) یا بصورت مستقل به معرفی مصحف ها پرداخته اند، مانند کتاب المصاحف والهجاء محمد بن عیسی اصفهانی (م 253)، کتاب المصاحف ابوبکر بن ابی داود سجستانی (م 316)، المصاحف ابن انباری (م 327)، المصاحف ابن اشته اصفهانی (م 360) و المصاحف ابن قصم (م 362). (48)