دانستنیهای علوی1 صفحه 641

2 این کتاب آموخته های علی علیه السلام از پیامبر است، بلکه تقریر مطالب پیامبر است. این مطالب در اکثر این روایات آمده و با صراحت تأکید شده که املای رسول الله است. (65)

3 عمده مطالبی که از این کتاب نقل شده یا ائمه آن را توصیف کرده اند، در زمینه مسائل شریعت و احکام بوده است. تعبیرات: فیها کل حلال و حرام (66)، فیها جمیع الحلال والحرام، حتی ارش الخدش فیه. (67) لیس من قضیه الا و هی فیها حتی ارش الخدش (68)، نشان دهنده این است که محتوای کتاب مربوط به احکام است.

در برخی تعبیرات عنوان عام و کلی است و در ظاهر نشان می دهد محتوای کتاب فراتر از احکام شریعت تدوین شده، چون آمده است: چیزی نیست که مردم احتیاج داشته باشند مگر اینکه در این کتاب بیان شده است (69)، اما وقتی مثال

می زند می گوید: ارش الخدش، مقدار دیه خدشه ای که به کسی وارد می شود، در این صورت معلوم می شود بحث ناظر به فقه و احکام است، خصوصا در روایت محمد بن مسلم که می گوید از امام باقر پرسیدم آیا این کتاب علی چگونه است؟

«اجوامع هو من العلم، ام فیه تفسیر کل شی ء من هذه الامور التی تتکلم فیه الناس مثل الطلاق والفرائض؟ فقال: ان علیا کتب العلم کله، القضاء والفرائض. (70)

آیا این کتاب دربرگیرنده همه علم است، یا تفسیر هر چیزی از اموری است که مردم درباره آن سخن می گویند، مثل احکام طلاق و ارث؟ حضرت فرمود: بی گمان علی علیه السلام همه این امور را نوشت، مانند احکام قضاوت و ارث.

اما در همین عبارتها، مثالها ناظر به احکام فقهی است و از آنها استفاده نشده که به جایی دیگر مانند تاریخ و عقاید مربوط می شود.

البته در روایت محمد بن مسلم آمده: عندنا صحیفه من کتب علی. در بیش ما صحیفه ای از کتابهای علی است. یعنی علی علیه السلام کتابهای زیادی داشته و یکی از این کتابها، صحیفه طلاق و فرائض بوده است، لذا محتمل است که صحیفه های دیگر حضرت، مربوط به موضوعات دیگر بوده باشد.

4 از این روایات استفاده می شود که مباحث آن در احکام جامع و مبسوط بوده است. اینکه در تعبیرهای مختلف آمده در این کتاب هر چیزی که مردم به آن احتیاج داشته اند آمده، یا از امام صادق رسیده که فرموده: در نزد ما چیزی است که دیگر به احدی احتیاج نداریم. (71) یا آمده: خدا حلال و حرامی نیافریده مگر اینکه در این کتاب وجود دارد. (72) حتی

گاهی از این کتاب تعبیر به جامعه شده (73) ناظر به گستردگی مطالب و حجم مباحث این نوشته است. در راستای همین موضوع می توان عبارتهای دیگری که در این روایات آمده، مثل اینکه طول نوشته ها 70 ذراع است، (74) یا حتی ارش خدش را دارد.