دانستنیهای علوی1 صفحه 650

این حرکتها مربوط به دورانی بود که امام باقر و امام صادق علیه السلام از آزادی بیشتری برخوردار بودند و امکان رد و نقد روایات و نقض راویان ممکن بود، اما پس از فوت امام علی علیه السلام و چیره شدن معاویه بر بلاد اسلامی و دستور دادن بر سب و لعن بر امام، سختی های طاقت فرسا بر فرزندان و یاران امام شروع شد و شرایطی پیش آمد که بردن نام علی و ذکر آثار و فضایلش جرم به حساب می آمد و طعن و لعن و تحریف کلمات حضرت افتخار محسوب می شد. طبیعی است که امام پیش بینی چنین اوضاعی را بکند

و این کتاب را با عنوان مستقل از دسترس دور سازد.

نکته دیگر، از برخی روایات در باب مصحف استفاده می شود، امام علی علیه السلام تلویحا شرط صحت و ضمانت استفاده از این کتاب را وجود خود یا یکی از فرزندانش می داند و می فرماید: همانطور که درباره قرآن آمده که از عترت جدا نشدنی است، مصحف من نیز تنها با حضور عترت قابل تفسیر و استفاده است. (112)

به این جهت در می یابیم مسأله تأکید بر حفظ اسرار و آثار و دستور به تقیه و تأکیدات مستمر برای مواظبت بر نقل روایات از چه باب بوده است.

وقتی که خود ائمه هیچ مصونیتی برای نگهداری نوشته های خود نداشته اند، و هر آن احتمال آن می داده اند که مأموران حکومت به خانه آنها یورش ببرند و نوشته های خود و پدرانشان را تاراج کنند تا جایی که گاهی مجبور بودند از خانه دیگران برای مخفی کردن استفاده کنند، یا از روش دفن برای پنهان کردن بهره ببرند؛ دیگران در سطح یاران حضرت که حکومتها هزینه کمتری برای برخورد با آنان می پردازند جای خود دارد.

ابی الصباح کنانی می گوید: به امام صادق عرض کردم که از پیامبر در حق امام علی رسیده است: انت اخی و صاحبی و صفیی و وصیی و خالصی من اهلبیتی و خلیفتی فی امتی. حضرت می فرماید: آری چنین روایتی رسیده، و هذا مکتوب عندی فی کتاب علی، اما این کتاب را از ترس هجوم مأموران دفن کردم (113). یا معلی بن خنیس از امام صادق نقل می کند که کتاب های علی در پیش حضرت بود تا وقتی که در مدینه بود، اما به هنگام مهاجرت به عراق

آنها را پیش ام سلمه به امانت گذاشت. (114)

مشابه این تعبیرات درباره ائمه دیگر بویژه امام حسن و حسین بسیار رسیده است. مثلا درباره این دو آمده که چون حسن و حسین علیهما السلام از میراث پیامبر در هراس افتادند و خوف آن پیدا کردند که خانه های آنان مورد هجوم و بازرسی قرار گیرد، این نوشته ها را در اختیار ام سلمه قرار دادند. (115)

این نگرانی در شکل گسترده تری در سطح اصحاب و یاران حضرت مطرح بود، نمونه روشن آن، رشید هجری است که دست و پای و زبان او را به خاطر طرفداری از حضرت قطع کردند (116)، میثم تمار است که به شکل بسیار فجیعی به قتل رسید (117)، کمیل بن زیاد است که حجاج او را به قتل رسانید (118)، حجر بن عدی کندی (م 51) است که به دستور معاویه در مرج عذرا با عده ای از شیعیان حضرت کشته شدند (119) و افراد بسیار دیگری که مورد آزار و اذیت و یا به قتل رسیدند.

این نمونه ها درک بهتری به ما نشان می دهد که بفهمیم شرایط پس از فوت امام چقدر دشوار بوده و آنان تا چه حد درباره امیرمؤمنان و آثارش مورد تهدید و فشار قرار گرفته و نمی توانسته اند از حضرت به راحتی نقل حدیث کنند. ترسیم این شرایط برای درک موقعیت انتقال مصحف امام به خوبی آشکار می گردد.