دانستنیهای علوی1 صفحه 741

امام علیه السلام گاه با اشاره به حق شرعی خود برای خلافت، (7) مردم را به یاد سفارش های پیامبر می انداخت، و گاه راه جدال احسن را پیش می گرفت. مثلا در برابر کسانی که انتخاب خلیفه را شورایی می دانستند، می فرمود: فان کنت بالشوری ملکت امورهم / فکیف بهذا والمشیرون غیب؛ (8) «اگر با شورا کار آنان را به دست گرفتی، چه شورایی بود که رأی دهندگان در آن جا حاضر نبودند.» گاه نیز بر شایستگی های ذاتی خویش انگشت می نهاد و اهل بیت را در دین و سیاست، آگاه تر از همگان به شمار می آورد. (9)

امیر مؤمنان علیه السلام برای برگرداندن خلافت به مسیر واقعی خویش، به گفتار و نصیحت بسنده نمی کرد و با بهره گیری از شخصیت معنوی همسر گرامی اش، فاطمه زهراعلیها السلام شبانه به در خانه مهاجران و انصار می آمد و از آنان می خواست تا سرهای خود را به نشانه بیعت و از جان گذشتگی بتراشند و سحرگاهان آمادگی خود را آشکار سازند؛ اما جز چند نفر انگشت شمار، کسی به پیمان خود وفا نکرد. (10) بعدها، معاویه با یادآوری این رویداد، به نکوهش از اقدام امام علیه خلفا می پردازد و عافیت طلبی و عهدشکنی مردم را نشانه باطل بودن امام می شمارد! به یاد می آورم زمانی را که با ابوبکر صدیق بیعت شد و تو همسرت را بر درازگوشی سوار کردی و دست در دست فرزندانت، حسن و حسین، تمام پیشینیان و اهل بدر را به یاری خود خواندی … و از آنان علیه یار و همنشین رسول خدا مدد خواستی. اما جز چهار یا پنج نفر هیچ کس به یاریت نشتافت؛ در حالی که اگر بر حق بودی،

کسی از پاسخ مثبت روی برنمی تافت. (11) به همین دلیل، منزل امام علی علیه السلام، پناهگاهی برای مخالفان سیاسی گردید و گروهی از کسانی که از بیعت با خلیفه سر باز می زدند، در آن جا گرد آمده، به رایزنی پرداختند. کارگزاران حکومت در اقدامی شتابزده که بعدها خود ابوبکر به شدت از آن واقعه، اظهار پشیمانی کرد (12) به اجتماع اصحاب در خانه علی یورش آوردند و تحصن کنندگان را به آتش زدن خانه و ساکنانش تهدید نمودند. (13) این برخورد خشونت آمیز نشان داد که منزل دختر گرامی رسول خداصلی الله علیه وآله نیز جای امنی برای مخالفان خلیفه نیست و آنان راهی جز بیعت پیش روی خود ندارند.

اختلاف مسلمانان در تعیین جانشین پیامبرصلی الله علیه وآله، فرصت طلبانی چون ابوسفیان را به این طمع خام انداخت که از موقعیت پیش آمده برای اهداف خود بهره بگیرند و با جانبداری از امام علی علیه السلام نهال تفرقه را بکارند و میوه براندازی نظام نوپای اسلامی را بچینند. (14) به گمان ابوسفیان، فضای جامعه را گرد و غباری فرا گرفته بود که جز با بارش خون فرو نمی نشست؛ (15) از این رو، با خواندن اشعاری تحریک آمیز، امام علی علیه السلام را سزاوارترین مردم برای حکومت شمرد و بنی هاشم را به مخالفت با پیمان سقیفه فرا خواند. به آنان نوید می داد که در این راه، مدینه را از جنگجویان پیاده و سواره پر خواهد کرد و … امام علی علیه السلام که پیش از هر چیز به بقای اسلام و وحدت جامعه می اندیشید، دست رد به سینه ابوسفیان زده، با جمله ای آتشین او را به جای خود نشاند: به خدا

قسم، تو جز فتنه انگیزی مقصود دیگری نداری و دیر زمانی است که بدخواهی را برای اسلام پیشه خود ساخته ای. ما را به خیرخواهی تو نیازی نیست. (16)

بهانه های مخالفان برای کنار گذاشتن امام

توضیح

در طول دوران خلفا و به ویژه در نشست سقیفه و رویدادهای پس از آن، دلایل گوناگونی برای کنار گذاشتن حضرت علی علیه السلام از خلافت مطرح گردیده که با معیارهای اسلامی سازگاری چندانی نداشته، به ارزش های جاهلی برمی گردد. در این جا اشاره ای گذرا به این دلایل می کنیم: