دانستنیهای علوی1 صفحه 750

نخستین گروه مخالف امام علی علیه السلام، شمار اندکی از مهاجران و انصار بودند که از پیوستن به «جماعت» و تن دادن به «بیعت» خودداری کردند؛ کسانی مانند عبدالله بن عمر، سعدبن ابی وقاص، حسان بن ثابت، زیدبن ثابت، اسامهبن زید، محمدبن مسلمه، کعب بن مالک و عبدالله بن سلام. (121) بیش تر اینان از زمره کسانی اند که امام علی علیه السلام درباره آنها فرمود: خذلو الحق ولم ینصروا الباطل؛ (122) «حق را خوار کردند و باطل را نیز یار نشدند.» البته برخی بر این باورند که بیعت با امام، بیعتی عمومی بود که هیچ کس از آن تخلف نکرد. بر این اساس، این گروه نیز همانند دیگران، حکومت امام علی را به رسمیت شناختند، اما از همراهی با وی در جنگ ها خودداری کردند. (123) به هر حال، این افراد هر چند خطری جدی برای حکومت علوی به حساب نمی آمدند، کناره گیری آنان که اغلب از صحابه مشهور و با نفوذ پیامبر بودند دستاویزی برای دیگر مخالفان می گردید. امام علی علیه السلام بر خلاف خلفای پیشین، کسی را وادار به بیعت نکرد و با برخی از این افراد، درباره دلایل قعودشان گفت و گو نمود؛ (124) هر چند به مخالفت کسانی چون حسان بن ثابت و عبدالله بن سلام از آغاز اعتنایی نکرد و در پاسخ کسانی که از او می خواستند تا آنان

را به بیعت با خود فرا خواند، فرمود: لا حاجه لنا فیمن لا حاجه له فینا؛ (125) «ما به کسی که نیازی به ما ندارد، احتیاجی نداریم.»

دسته دوم از مخالفان امام علی علیه السلام، کسانی بودند که به رهبری طلحه، زبیر و عایشه، نخستین جنگ داخلی را علیه حکومت نوپای علوی به راه انداختند. اینان که اصحاب جمل نیز خوانده می شوند، نخست خلافت امام را پذیرفتند و با او بیعت کردند؛ اما پس از مدت کوتاهی به انگیزه های گوناگون، پیمان خویش گسستند و به همین دلیل، گروه ناکثین (پیمان شکنان) خوانده شدند. آنان حرکت خود را از مکه آغاز کردند و پس از مدتی به بصره یورش بردند و استاندار بصره، عثمان بن حنیف را به طرز فجیعی از شهر بیرون کردند. بدین ترتیب پس از گذشت حدود پنج یا شش ماه از دوران خلافت امام علی علیه السلام آشکارا دست به قیامی مسلحانه علیه حکومت اسلامی زدند. (126) جنگ جمل هر چند بیش از یک روز به طول نینجامید، زیان های مادی و معنوی فراوانی بر جای گذاشت. دست کم پنج هزار نفر از سپاهیان امام به شهادت رسیدند و بیش از یک سوم سپاه جمل کشته شدند. (127) در برافروختن آتش این فتنه، دسیسه ها و فریب کاری های معاویه را نباید نادیده گرفت. وی با فرستادن نامه هایی جداگانه برای طلحه و زبیر به آنان وعده خلافت داد، و حتی به دروغ نوشت که از مردم شام برای آنان بیعت گرفته است. (128) امیر المؤمنان علیه السلام با اشاره به این توطئه، می فرماید: شگفتا که آنان به خلافت ابوبکر و عمر تن دادند، اما بر من ستم روا داشتند!

در حالی که می دانستند من از آن دو کم تر نیستم … معاویه از شام برای آنان نامه نوشت و فریبشان داد؛ اما آنان این مسئله را پنهان داشتند و با شعار خون خواهی عثمان، سبک مغزان را فریفتند. (129)

سومین گروه مخالف امام علی علیه السلام، معاویه و یاران او بودند که قاسطین (ستمگران) نام گرفته اند. اینان از آغاز، حکومت امیر مؤمنان را به رسمیت نشناختند و جنگ پر حادثه و طولانی صفین را پدید آوردند. این جنگ حدود چهار ماه پس از واقعه جمل آغاز گردید (130) و به کشته شدن شمار فراوانی از سپاهیان دو طرف انجامید. این نبرد طولانی، شهادت بیست و پنج هزار نفر از سپاهیان امام علی علیه السلام و کشته شدن چهل و پنج هزار تن از لشکریان معاویه را در پی داشت (131) و در حالی که ساعاتی چند به پیروزی نهایی سپاه امام علیه السلام باقی نمانده بود، با حیله گری عمروبن عاص و ساده لوحی و خیانت برخی از لشکریان امام علی علیه السلام، به سود معاویه پایان یافت و با پدید آوردن ماجرای حکمیت، خود، سرآغاز فتنه ای دیگر گشت.

خوارج، چهارمین گروهی بودند که در برابر حکومت امام علی علیه السلام صف آرایی کردند. اینان که تا واپسین روزهای جنگ صفین از سپاهیان امیر مؤمنان به شمار می آمدند، بر اثر ساده لوحی در دام عمروبن عاص گرفتار آمدند و امام را به پذیرش صلح وادار ساختند. این گروه، پس از آن که به اشتباه خود پی بردند، به جای عبرت گیری از حوادث گذشته و اعتماد به علم و دانش بیکران علوی، پیوسته بر لغزش های خود افزودند و سرانجام راه قیام و خروج علیه حکومت اسلامی را در پیش گرفتند و با ایجاد رعب و وحشت و کشتن مردم بی گناه، امنیت جامعه را مختل کردند. شمار خوارج در آغاز به دوازده هزار نفر می رسید؛ (132) اما روشنگری ها و