دانستنیهای علوی1 صفحه 821

جمع بندی

طی مرور نسبتا مفصلی دریافتیم که امام علی علیه السلام امر به معروف و نهی از منکر را به معنایی بسیار گسترده تر از آن چه تصور می شود، در نظر می گیرند. ایشان این فریضه را زیربنای دیگر فرایض و بنیاد دعوت اسلامی و غایت دین می شناسد. امر به معروف و نهی از منکر، فلسفه حکومت و تئوری انقلاب و معیار ارزیابی صلاح و فساد و مشروعیت یا عدم مشروعیت حاکمیت ها به شمار می رود. حکومتی از نظر ایشان مطلوب و مشروع است که این فریضه در آن به شکل کامل جاری باشد و همگان آزاد باشند تا یکدیگر را امر و نهی کنند.

مهم ترین کارکرد اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر، تأمین حقوق همگان، اصلاح عامه، بازداشتن بدکاران، ممانعت از تجاوز به محرومان، حفظ نظام اجتماعی سالم، برقراری عدالت و نگه داشت نظام ارزشی و اخلاقی جامعه است. اگر

این فریضه ترک شود، به تدریج صالحان مست قدرت می شوند و تباه می گردند، یا شریران بر مسند قدرت می نشینند و آن گاه دعای نیکان مستجاب نمی شود؛ چرا که خودکرده را تدبیر نیست. این آفت در همین حد باقی نمی ماند، بلکه به تدریج اساس جامعه مضمحل می گردد و راه تباهی در پیش می گیرد.

امر به معروف و نهی از منکر باید به قصد حل مشکل و رفع مسئله باشد، نه مشکل آفرینی و مسئله سازی.

اساسی ترین ابزار نظارت اجتماعی، همین امر به معروف و نهی از منکر است که در همه عرصه ها کاربرد دارد. لیکن مردم غالبا به دلیل ترس یا طمع این فریضه را ترک می کنند. حال آن که روزی و مرگ هر کس در دست خدا است و اجرای این فریضه نه روزی کسی را می برد و نه رشته جانش را می گسلد.

امر به معروف و نهی از منکر، شرایطی دارد که مهم ترین آنها پایبندی آمر به معروف و ناهی از منکر به گفته های خویش است. نکته مهم درباره این شرایط آن است که نباید بهانه ای برای ترک اصل فریضه گردد. باید شرط را کسب کرد و آن گاه به امر به معروف پرداخت. امر به معروف و نهی از منکر به قصد تأثیر صورت می گیرد، نه صرفا اسقاط تکلیف. بنابراین باید در این زمینه مراتب و آداب آن را رعایت کرد و با توجه به منطق «گره کز دست بگشاید چرا آزار دندان را» از آسان به دشوار پیش رفت و شیوه «الایسر فالایسر» را به کار بست. مهم ترین آداب این فریضه از نظر امام عبارتند از: پرهیز از تجسس، پرهیز از پرده دری، پرهیز از دشنام و رفق و صبوری در

کار؛ چرا که هدف از اجرای این فریضه، نه دخالت در حریم خصوصی افراد است و رنجاندن دیگران، بلکه مقصود اصلاح است و تربیت.

آموزه امر به معروف و نهی از منکر، مسلمانان را به راه اندازی و تشکیل سازمان گسترده ای به نام «حسبه» هدایت کرد و آنان سازمانی پدید آوردند که منحصرا وظیفه اش امر به معروف و نهی از منکر بود. آغازگر این حرکت خود رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم بود. امام علی علیه السلام نیز در دوران خلافت خویش به حسبه و نظارت بر کارکرد سالم اصناف می پرداخت و اصولی به کار می بست که مهم ترین آنها اقدام مستقیم و مباشر خودشان بود.

کاری از: دکتر سیدحسن اسلامی