دانستنیهای علوی1 صفحه 860

. 1 یکی از مسئولیت های اصلی مالک استصلاح اهلها است که به عقیده برخی «پرمعناترین و باعظمت ترین اجزای هدف فرمان» است. (47) مقصود از این تعبیر «سازندگی اخلاقی و ایمانی مردم» است. یکی دیگر از بزرگان در شرح این مسئولیت می گوید: استصلاح اهلها: از این بیان روشن می شود که وظیفه استاندار، تنها رعایت جهات مادی و مسائل رفاهی و دنیوی مردم نیست. اصلاح و ارشاد مردم نیز جزء وظایف استاندار و از جمله کارهای اساسی او است. بنابراین مسئولان باید توجه داشته باشند که با آسفالت خیابان ها و کوچه ها و تأمین یخچال و امثال آن مسئولیتشان پایان نمی پذیرد. در جامعه اسلامی، یک مسئول باید نسبت به جنبه های معنوی مردم توجه داشته باشد و در پیشبرد آن نقش اساسی داشته باشد. (48) برخی دیگر هم این وظیفه (استصلاح اهلها) را «اصلاح و رشد مردم و بالنده کردن ارزش ها» معنا کرده اند. (49) نویسنده نظامنامه حکومت که از عالمان نیمه اول قرن دوازدهم است، در شرح این تعبیر می نویسد: «راست آوردن مهمات دنیوی و اخروی اهل آن دیار.» (50) پس خود این تعبیر گویای آن است که بازسازی معنوی مردم، بیرون از اهداف و مسئولیت های مالک قرار نگرفته است. (51). 2 متن عهدنامه نشان می دهد که این دستورالعمل به قصد تبیین وظایف و اهداف حکومت نگاشته نشده است، بلکه محور اساسی آن شیوه صحیح مدیریت و راه و رسم حکومتداری است. از این رو در بخش های مختلف آن، اهداف و تکالیف تشریح نشده است. کما این که در

بخش قضاوت که از اهم مسئولیت های حکومت است، ذکری از احکام آن به میان نیامده، و در بخش خراج نیز از قوانین و احکام مربوط به آن خبری نیست. حتی از برخی حقوق اساسی مردم، نامی به میان نیامده است؛ مثلا با این که امام علیه السلام «تعلیم و آموزش» را از وظایف حکومت و حقوق رعیت می دانند (اما حقکم علی … و تعلیمکم کیلا تجهلوا) (52) ولی در عهدنامه به این موضوع مهم و حیاتی، اشارتی نشده است. اگر در فرمانی که به منظور شیوه کشورداری نگاشته شده است، مسئولیت ها و غایات دینی دولت بازگو نشده باشد و یا نوعی اجمال در آن وجود داشته باشد، کاملا طبیعی است و چنین سکوتی به معنای نفی نقش معنوی و تعهد دینی زمامدار تلقی نمی شود.

. 3 در لابلای این عهدنامه، فرازهای فراوانی وجود دارد که فرضیه تفکیک دین از سیاست را کاملا ابطال می کند. چگونه ممکن است فرمانروایی اعتقاد به این نظریه داشته باشد، ولی در فرمان حکومتی خود به استاندار خویش، بنویسد:

دستورات خداوند را در قرآن نسبت به فرایض و سنن جدی بگیر: امره باتباع ما امر به فی کتابه من فرائضه وسننه.

پیوسته با اهل ورع و تقوا باش: والصق باهل الورع.

در موارد مشتبه به قرآن و سنت مراجعه کن: واردد الی الله ورسوله ما یضلعک من الخطوب ویشتبه علیک من الامور.

کارگزاران حکومت را از مسلمانان با سابقه قرار ده: … اهل القدم فی الاسلام.

نماز جماعت را نه طولانی، و نه با عجله برگزار کن: واذا قمت فی صلاتک للناس فلا تکونن منفرا ولا

مضیقا.

پیوسته دستورات خدا و پیامبر را به خاطر داشته باش: واجب علیک ان تتذکر سنه فاضله اوائر عن نبینا او فریضه فی کتاب الله.