دانستنیهای علوی1 صفحه 864

حاکم می گردد، ارکان دین برپا می شود، نشانه ها و علائم عدالت بدون هیچ گونه انحراف ظاهر می شود، سنت ها در بستر خود قرار می گیرد. آن گاه زمانه دوست داشتنی می شود و دشمن از طمع به چنین اجتماع استواری مأیوس می گردد. (93)

3 2 تحقق اهداف حکومت علوی

توضیح

از جنبه تاریخی، بررسی این مسئله از اهمیت برخوردار است که آیا اهداف و آرمان هایی که امیرالمؤمنین برای حکومت خود اعلام فرمود، تحقق یافت. این موضوع را از چند زاویه می توان بررسید:

3 2 1 التزام امام به اهداف خویش

از این زاویه همه محققان اذعان دارند که امام علیه السلام در دوران حکومت خود به اصول و آرمان هایی که اعلام کرده بود، وفادار ماند. این اصول، از قبیل شعارهای انتخاباتی برای کسب حمایت مردم نبود تا پس از انتخاب، به فراموشی سپرده شود، بلکه برخاسته از باورهای عمیقی بود که شخصیت واقعی حضرت را شکل داده بود و بلکه به صورت اجزاء لاینفک آن روح مقدس درآمده بود.

حتی آنان که بر حکومت حضرت شوریدند، مدعی نبودند که امام از برنامه های عادلانه خود عدول کرده است، بلکه خواستار تغییر موضع حضرت و رها کردن برنامه ها و اهداف وی بودند؛ به خصوص عدالت علی (ع) بر ایشان غیر قابل تحمل بود.

3 2 2 دستیابی امام به همه اهداف

در دوران کوتاه حاکمیت امیرالمؤمنین، به دلیل جنگ های متعدد داخلی و بی رغبتی مردم نسبت به راه و روش حکومت، بسیاری از آرمان های حضرت، به نتیجه نرسید، و موانع و مشکلات حکومتی، اجرای بخش هایی از آن را اجازه نداد. (94) امام مصمم بود که پس از فرونشاندن فتنه ها و استقرار کامل حکومت، به تغییراتی دست بزند و دگرگونی هایی در جامعه پدید آورد: لو قد استوت قدمای من هذه المداحض لغیرت اشیاء. (95) این سخن گویای آن است که فرصت کافی برای اعمال اصلاحات و عینی ساختن غایات مورد نظر، در اختیار حضرت قرار نگرفت. ابن ابی الحدید، با ذکر مثال هایی از مخالفت امام با سنت های خلفای پیشین، تصریح می کند اگر شورش های داخلی از قبیل فتنه خوارج و یاغیان نبود، حضرت به تغییرات دیگری نیز دست می زد. (96) به علاوه، برخی از اقدامات انقلابی حضرت در جهت بدعت زدایی، به دلیل مقاومت ها و مخالفت ها، متوقف ماند: به

خدا قسم به مردم دستور دادم که در ماه رمضان، فقط برای نمازهای واجب اجتماع کرده و آن را به جماعت برگزار کنند و به آنها گفتم که جماعت در نوافل بدعت است، ولی برخی از سپاهیانم که مرا در جنگ یاری می کردند فریاد برآوردند: «ای مسلمانان! سنت عمر را تغییر داده اند!» ترسیدم که مبادا بخشی از لشگرم بر من بشورند … (97) امام علیه السلام در همان سخنرانی که در جمع نزدیکان و شیعیان خاص خود ایراد فرمود، به پاره ای از سنت های غلط و بدعت ها اشاره می کند که اصلاح آنها عوارض غیرقابل تحملی را به بار می آورد.