دانستنیهای علوی1 صفحه 884

108

غرر الحکم و درر الکلم

مقدمه

امیرمؤمنان علی علیه السلام ستیغ بلند فصاحت و اوج قله بلاغت و سرآمد ارباب سخن بود. حکمت در سینه اش موج می زد و علم و دانش که جوشیده از سرچشمه وحی الهی و نشأت گرفته از علوم نبوی بود از منطق استوار و بیان شیوایش نمایان بود. او خود می فرمود: ینحدر عنی السیل ولایرقی إلی الطیر (1)؛ «علوم و معارف از قله شامخ من، سیل آسا سرازیر است، و توسن فکر هیچ پروازکننده ای به اوج کمالات من نمی رسد.» خطابه های رسا و کلام دلربایش، جان های شیفته را برانگیخت تا سخنان وی را به خاطر بسپارند و بر صفحه دل بنگارند و کتاب های فراوان در جمع و ضبط آن ها فراهم آرند. (2) در این میان، کلمات قصار حضرت، جایگاه ویژه ای داشته است. این سخنان، به دلیل کوتاهی و زیبایی و آسانی حفظ آنها، مجموعه های فراوانی را به خود اختصاص داده است که یکی از معروف ترین آنها، کتاب ارزنده غرر الحکم و دررالکلم است. کتابی که «دریایی پر از گوهر و آسمانی پر از نجم و اختر که یاقوت های فروزان و اختران تابان آن، دیدگان بیننده را در پرتو و لمعان انوار درخشانش، خیره و مات می سازد.» (3) این نوشتار بر آن است که کتاب نامبرده و مؤلف گرامی اش را به اجمال بررسد و پرتوی هرچند لرزان بدان جا افکند.

مؤلف «غررالحکم»

پدیدآورنده کتاب، قاضی ناصح الدین ابوالفتح عبدالواحد بن محمدبن عبدالواحد تمیمی آمدی است، که از زندگی و شرح حال وی آگاهی های بسیاری در دست نیست. بنا بر گزارش مرحوم میرزا عبدالله افندی که بهترین شرح زندگی او را به دست داده است (4) او «فاضل عامل محدث امامی شیعی» بود.

وی در آغاز شرح خود، علی علیه السلام را با «کرم الله وجهه» می ستاید که شاید بتوان آن را تقیه، یا تصرف نابه جای کاتبان و ناسخان حمل کرد. گروهی از فضلا، وی را از بزرگان دانشمندان امامیه برشمرده اند. ابن شهرآشوب (سروی مازندرانی) در آغاز کتاب مناقب، در اثنای شمارش کتاب های شیعه و بیان اسانید آنها می گوید: «آمدی، روایت غررالحکم را به من اجازه داد.» (5) همو در معالم العلماء نیز از آمدی و کتاب غرر الحکم و دررالکلم یاد کرده است. (6) علامه مجلسی، در آغاز بحار از او و کتابش یاد و بدان استناد کرده است و او را از علمای امامیه می شمارد. سپس کلام ابن شهر آشوب را در معالم ذکر می نماید. (7) محدث بزرگ شیعه، مرحوم حاج میرزا حسین نوری نیز هنگام شمارش مشایخ ابن شهر آشوب، از آمدی سخن گفته و با استناد به قرائن و شواهد بسیاری، امامی بودن او را ثابت کرده است. (8) آمدی، شاگرد احمد غزالی (م 520 ق) (9) و استاد ابن شهر آشوب و گویا پدر شیخ فقیه، ابومحمد عبدالله بن عبدالواحد استاد شاذان بن جبریل قمی بوده است. (10) از دیگر کتاب های آمدی، جواهرالکلام فی الحکم و الاحکام من قصه سیدالانام است. (11) صاحب ریاض به نقل از تاریخ اربل نوشته شرف الدین ابوالبرکات اربلی حکایت می کند: «ابوعبدالله بستی (م 584 ق)، این کتاب را از مؤلفش عبدالواحد آمدی شنیده است.» (12) حاجی خلیفه، خصوصیات و بخشی از مقدمه کتاب را در اثر خویش نقل کرده است. (13) سال مرگ آمدی را برخی (14) 510 ق و بعضی (15) 550 ق نوشته اند. آوازه آمدی، بیشتر

مدیون کتاب شریف «غررالحکم» است، که بدان می پردازیم.