دانستنیهای علوی1 صفحه 900

سیره اقتصادی امام علی (ع)

مقدمه

لغت شناسان برای واژه «سیره» معانی پرشماری همچون روش، راه، سنت، عادت، خوی، اخلاق، رفتار، مذهب و انتظام، برشمرده اند. (1) معنای اصطلاحی این واژه در واژه های مرکبی مانند «سیره نبوی»، عبارت از «تاریخچه زندگانی» است. آن گاه که این واژه برای گونه ای ویژه از سیره، مانند «سیره سیاسی»، استعمال شود، تحلیل نوع رفتار و روش نیز در معنای آن ملحوظ می گردد. بر این اساس معنای «سیره اقتصادی» در عنوان این مقاله عبارت است از بررسی تحلیلی تاریخی رفتارهای اقتصادی است. یکی از ویژگی های این مفهوم اختصاص آن به پدیده ها و رفتارهای اقتصادی ای است که در محدوده زندگی فرد اتفاق افتاده اند. از این رو بررسی، اندیشه های اقتصادی فرد، اساسا از شمول این عنوان خارج خواهند بود. و بدین ترتیب، موضوع بحث این مقاله بررسی و تحلیل پدیده ها و رویدادهای اقتصادی در زندگانی امام علی علیه السلام می باشد.

از آنجایی که این موضوع بر اساس تقسیمات متعارف علم اقتصاد، از نوع مباحث اقتصاد خردی است. و رفتارهای خرد اقتصادی به دو دسته اصلی: رفتار تولیدکننده، و رفتار مصرف کننده تقسیم می گردند. مطالب این مقاله نیز در دو بخش؛ سیره امام علی علیه السلام در تولید و کسب درآمد، و سیره امام علی علیه السلام در مصرف و تخصیص درآمد تنظیم می گردد.

تحلیل رفتارهای اقتصادی، پایه و اساس علم اقتصاد نوین را تشکیل می دهند. و به همین جهت بسیاری از اقتصاددانان ماهیت علم اقتصاد را مطالعه همین رفتارها دانسته اند. مثلا «آلفرد مارشال»، در یک تعریف، «می گوید: «اقتصاد، عبارت است از مطالعه بشر در زندگی شغلی و حرفه ای.» (2) و در تعریف دیگر می گوید: علم اقتصاد، بررسی کردارهای انسان در جریان عادی زندگی اقتصادی یعنی کسب درآمد و تمتع از آن برای ترتیب دادن زندگی است» . (3) در تعاریف «لو دویگ وان میزز»، «رابینز» و «ساموئلسن» نیز بر نقش محوری رفتارها در ماهیت علم اقتصاد تأکید شده است.

تحلیل رفتارهای اقتصادی از آن جهت برای اقتصاد دانان اهمیت داد که آنان را در دست یابی به تئوریهایی جهت تفسیر و پیش بینی پدیده های اقتصادی یاری می دهد. یکی از دشواریهای که اقتصاد دانان همواره در تحلیل رفتار افراد با آن مواجه بوده اند اختلاف برداشت ها درباره مهفوم «انسان اقتصادی» (4) است. این مشکل از آنجا ناشی می شود که «انسان اقتصادی» یک مفهوم انتزاعی است. و طبعا در انتزاع چنین مفهومی دیدگاههای ارزشی نقش انکار ناپذیری دارند. و به همین جهت هر نوع مدلی که از انسان اقتصادی طراحی می شود، در واقع نمونه تجسم یافته عقاید، آرمانها و

ارزشهای فردو یا مکتبی است که آن را ارائه نموده است.