دانستنیهای علوی1 صفحه 902

«هیچگاه میان دو کار که هر دو موجب رضایت پروردگارند، قرار نگرفت، مگر آنکه دشوارترین آن دو بر بدنش را انتخاب نمود» (8)

امام علی علیه السلام با رفتار خود نشان می دهد که چگونه می توان، از راهی غیر از دنیاطلبی، دنیا را آباد نمود. او به بشریت می آموزد که جامعه مطلوب و آرمانی او چگونه و از چه راهی ساخته می شود. شیوه رفتاری او برای فرد مسلمان حائز اهمیت بیشتری است. زیرا از دیدگاه فرد مسلمان، علی علیه السلام انسان کامل و مظهر عالیترین جلوه ارزشهای اسلامی است. و چنانکه رسول خدا صلی الله علیه وآله فرمود (9)، راه او؛ همان صراط مستقیمی است که خداوند برای سعادت انسان قرار داده است.

این تحقیق موفقیت اقتصادی امام علیه السلام و شیوه رفتاری او را به منظور دست یابی به الگوی رفتار اقتصادی ایده آل اسلامی بررسی خواهد نمود. در اینجا با ذکر چند نکته کلی این مقدمه را به پایان می بریم.

. 1 هر چند که این تحقیق نهایت کوشش خود را برای استخراج نصوص تاریخی و روایی مربوطه به کار گرفت، اما مع الأسف حافظه تاریخ رفتارهای اقتصادی امام علیه

السلام را به طور کامل ضبط نکرده است و این محدودیت در مورد سالهای انزوای سیاسی امام علیه السلام بیشتر به چشم می خورد اما این وجود، نصوص تاریخی موجود از غنای لازم برای استخراج الگوی رفتاری امام علیه السلام برخوردارند.

. 2 شناخت حقیقت رفتارهای اقتصادی امام علیه السلام نیازمند، تحقیق، تتبع و بضاعت علمی بیشتری است. به ویژه آنکه این بعد از شخصیت آن امام بزرگ تا کنون به طور مستقل و جامع مورد مطالعه قرار نگرفته است. بنابراین آنچه در این تحقیق می آید. تنها در حد پیش درآمدی برای ورود به این بحث است.

. 3 یکی از ایرادهایی که معمولا در چنین مباحثی مطرح می شود، آرمانی و ایده آل بودن و در نتیجه غیر قابل تعمیم بودن شیوه رفتاری انسانهای کامل است. در پاسخ به این ایراد باید گفت:

اولا: اتخاذ الگوهای آرمانی برای تحلیل و ارزیابی رفتارها یک ضرورت علمی است و غرض دانشمندان از این کار به هیچ وجه عمومیت داشتن این الگوها نبوده، بلکه صرفا اتخاذ یک چارچوب منطقی برای تجزیه و تحلیل رفتارها و آثار و پیامدهای آنها مورد نظر آنهاست. «ماکس وبر» و «فریتز مک لاپ» صراحتا از مفهوم انسان اقتصادی به عنوان نوع آرمانی یاد می کنند. (10) آلفرد شولتز درباره اهمیت این نوع آرمانی گفته است:

«نوع ایده آل نه تنها به عنوان یک مفهوم بنیادین برای یک دانشمند اجتماعی و یک تاریخ دان به حساب می آید، بلکه نوع ایده آل به عنوان یک مفهوم اساسی در اندیشه معمول انسانی نسبت به تجربیات روز مره اش و در ارتباط با سایرین مطرح می باشد … و لذا ساختار و

مدلها و موضوعات در علوم اجتماعی (بر اساس تجربه معمول ما به کمک این مدلها و از عینیت اجتماعی به کمک این مدلها می باشد … نه تنها دانشمندان بلکه همه مردم با کمک انواع آرمانی می اندیشند و زندگی روزمره خود را می گذرانند» (11)