دانستنیهای علوی1 صفحه 906

بررسی راههای کسب درآمد و تأمین هزینه های زندگی، یکی دیگر از مباحث مهم اقتصاد خانوار است. بر اساس رهنمود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وظیفه تأمین معاش بر عهده امام علی علیه السلام قرار داشت. ایفای این مسئولیت در سالهای آغازین تشکیل خانواده برای امام علیه السلام آسان نبود. به ویژه آنکه آن حضرت هیچ سرمایه درآمدزایی در اختیار نداشت و به دلیل رسالت خطیری که در حکومت نو بنیاد اسلامی به عهده داشت بیشتر ساعات کاری خود را صرف این کار می نمود. مهم ترین عاملی که تحمل بار این مسئولیت را تا حدودی بر امام علیه السلام هموار می نمود، ایثار و ساده زیستی اهل بیت آن حضرت بود. ما در آینده الگوی مخارج خانواده امام علی علیه السلام را بررسی خواهیم نمود و در اینجا فقط به راههای کسب درآمد آن حضرت اشاره خواهیم نمود. منابع درآمدی امام علیه السلام در این دوره را به چند دسته می توان تقسیم نمود.

منابع درآمدی امام علیه السلام در این دوره

1 1 درآمد ناشی از هدایای مردمی

جمعیت مسلمانان در مدینه از دو گروه انصار و مهاجرین تشکیل می گردید. مهاجرین کسانی بودند که با به جا گذاشتن تمامی اموال و املاک خود به همراه پیامبر صلی الله علیه وآله از مکه به مدینه هجرت کرده بودند، لذا از نظر اقتصادی در نقطه صفر قرار داشتند. انصار گروهی از مردم مدینه بودند که اسلام آورده و نسبتا از تمکن مالی خوبی برخوردار بودند. و ایشان را بدان جهت انصار می گفتند که با ارشاد رسولخدا صلی الله علیه وآله به یاری برادران مهاجر خود شتافتند و آنان را شریک مال خود قرار دادند. امام علی

علیه السلام در گروه مهاجران قرار داشت. وقتی که رسول خدا صلی الله علیه وآله به منظور تقویت بنیه اقتصادی مهاجران و تحکیم روابط عاطفی و اجتماعی مسلمانان، میان هر یک از مهاجران با یکی از انصار عقد اخوت برقرار نمود. اخوت خویش را به علی علیه السلام اختصاص داد. لذا بر خلاف دیگر مهاجران، امام علی علیه السلام هم پیمان اقتصادی خاصی از میان انصار نداشت.

در سالهای آغازین هجرت، زندگی عموم مهاجرین از طریق کمک های مالی انصار اداره می گردید و به همین منظور رسولخدا صلی الله علیه وآله میان آنها دو به دو عقد اخوت بسته بود. و این وضعیت تا زمان گسترش فتوحات اسلامی و خودکفایی نسبی مهاجران ادامه داشت. در این مقطع به دلیل عقد اخوت علی علیه السلام و پیامبر صلی الله علیه وآله، زندگی آن دو بزرگوار به هم گره خورده بود و از این رو یکی از راههای تأمین معاش امام علی علیه السلام، هدایایی بود که مردم مدینه به پیامبر صلی الله علیه وآله تقدیم می نمودند. چنانکه گاهی امام علی علیه السلام، نیز متقابلا آن حضرت را از درآمدهای خود بهره مند می ساخت. (19)

2 2 درآمد ناشی از فعالیتهای اجتماعی

چنانکه گفتیم در زمان حیات رسول خدا صلی الله علیه وآله کار اصلی و عمده امام علی علیه السلام مشارکت داوطلبانه در فعالیت های بخش عمومی به ویژه شرکت در جهاد و انجام مأموریتهای محوله از جانب پیامبر صلی الله علیه وآله بود. این گونه فعالیت ها در اصل، برای کسب درآمد نبود و تنها به حکم وظیفه و به قصد دفاع از اسلام و پیشبرد اهداف آن صورت می گرفت. و به همین جهت هیچگاه برای

این اعمال مقاطعه ای، که حاکی از تعیین مزد باشد، نقل شده است. اما با این حال این کارها گاهی درآمدهای پیش بینی نشده ای را به دنبال داشت.

یکی از موارد عمده این درآمدها، غنایم جنگی بود. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله معمولا غنایم جنگی را پس از کسر هزینه های جانبی و اخراج خمس، بین مجاهدان فاتح تقسیم می نمود. امام علی علیه السلام در تمام غزوات عصر پیامبر صلی الله علیه وآله حضور داشت و تنها در جنگ تبوک بودکه جانشین پیامبر صلی الله علیه وآله در مدینه بود و نتوانست در جهاد شرکت کند. (20) بنابراین از سال دوم هجری به بعد یکی از منابع درآمدی امام علی علیه السلام، سهم ایشان از غنایم جنگی بوده است. مقدار درآمدی که از این ناحیه بدست می آمد گر چه در مقایسه با غنایم هنگفت دهه 20 و 30 هجری ناچیز بود اما با توجه به فقرشدید حاکم بر آن زمان بسیار تعیین کننده بوده است. وقتی که رسولخدا صلی الله علیه وآله در غزوه بدر سپاه 313 نفری اسلام را برای مقابله با مشرکان قریش از مدینه به حرکت در می آورد. پس از ملاحظه وضعیت رقت بار ایشان برای بهبود وضعیت اقتصادی آنان چنین دعا فرمود: