دانستنیهای علوی1 صفحه 911

از ناحیه غنایم جنگی نیز درآمدهای امام علیه السلام منقطع گردید و علت این امر نیز آن بود که بنا به تصمیم عمر

برخی از اصحاب برجسته رسولخدا صلی الله علیه وآله مانند امام علی علیه السلام و طلحه و زبیر و عباس و از شرکت در جهاد منع گردیده بودند و بالطبع از تقسیم غنایم سهمی نداشتند. (43)

در زمینه فی ء هم وضع به همین منوال بود وحتی ابوبکر زمینهای فدک را که پیامبر صلی الله علیه وآله از بابت فی ء به حضرت زهرا علیها السلام داده بود، باز پس گرفت و به دفاعیات متقن ایشان وقعی ننهاد (44)

این تحولات نشان گر این واقعیت است که دستگاه خلافت پس از رسولخدا صلی الله علیه وآله از اقتدار اقتصادی امام علی علیه السلام بیم داشت وبه شیوه های گوناگون، منابع درآمدی امام علیه السلام را از کار می انداخت. البته این سیاست پس از تثبیت خلافت عمر دیگر توجیهی نداشت و تعدیل گردید.

پس از آنکه به دلیل افزایش درآمدهای خراج، عمر تصمیم به تأسیس دیوان و بیت المال گرفت، و برای هر یک از مهاجران و انصار و فرزندان غیر شیرخوار آنها مقرری سالانه تعیین نمود. برای امام علی علیه السلام نیز همانند سایر مهاجرین 5 هزار درهم، مقرر کرد.

رسولخدا صلی الله علیه وآله اراضی خیبر را به 36 سهم تقسیم کرده بود که 18 سهم آن به مسلمانان اختصاص داشت و هر سهم شامل صد سهم جزئی می گردید و یک سهم از 18 سهم به امام علی علیه السلام و گروه او تعلق داشت (45) در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله بنا به درخواست یهودیان، و به دلیل اینکه مسلمانان قدرت بهره برداری بهینه از این زمین ها را نداشتند بهره برداری از اراضی خیبر به صورت

مزارعه به صاحبان قبلی آنها واگذار گردید. آنان موظف بودند سالانه نیمی از محصول را به مسلمانان بدهند و هر گاه که مسلمانان خواستند، آن دیار را ترک کنند. این وضعیت تا زمان عمر ادامه داشت. او یهودیان را از منطقه خیبر اخراج نموه و زمینها را میان صاحبان سهام تقسیم نمود. سهم امام علی علیه السلام بر اساس قرعه در یکی از نواحی خیبر به نام «الشق» معین گردید. (46)

بر اساس برخی روایات، منقطه وادی القری (47) نیز که در سال هفتم هجری به طریقی مشابه خیبر فتح گردیده بود و با قراداد مشابهی در دست یهودیان قرار داشت، در زمان عمر بین فاتحان آن تقسیم گردید. و علی القاعده سهمی از آنجا نیز به امام علیه السلام تعلق گرفت. (48)

3 2 فعالیت های عمرانی امام علیه السلام در ینبع

عمده فعالیتهای اقتصادی امام علیه السلام در دوره خلفا در منطقه ینبع به وقوع پیوسته است. ینبع نام منطقهای است در 165 کیلومتری غرب مدینه (در ساحل دریای سرخ) وآن را به دلیل چشمهای فراوانش به این نام نامیده اند. برخی تعداد چشمه های آن را تا 170 عدد ذکر نموده اند. ساکنان ینبع عمدتا از جینه و نبولیث و الأنصار بوده اند. پس از وفات امام این منطقه تحت اختیار اولاد امام حسن علیه السلام قرار گرفت نام ینبع در کتب تاریخ، سیره و جغرافیا با نام امام علی علیه السلام عجین شده است، چنانکه این شهر در هیچ کتابی بی نام علی معرفی نشده است. از برخی شواهد تاریخی بر می آید که نام ینبع را امام بر این منطقه نهاده است