دانستنیهای علوی1 صفحه 921

تحلیل نکات اساسی در شیوه تولید و کسب درآمد امام

1 - انگیزه تولید و کسب درآمد

هداف و انگیزه ها در شکل دادن به رفتار اقتصادی انسان مهمترین نقش را به عهده دارند. تصمیم به کار، تنظیم میزان ساعات کار و فراغت، انتخاب شغل، میزان تولید و نوع کالای تولیدی به طور مستقیم تحت تأثیر کار و تولید، تعیین می شوند. در سطوح پایین تر درآمدی نوع مردم برای تأمین نیازهای متعارف زندگی تلاش می کنند، اما از آنجاییکه خواسته های انسان از نظر کمی و کیفی متعدد بوده و تحت تأثیر انگیزه های اساسی تری تعیین می شوند، اقتصاددانان در تحلیل رفتارهای اقتصادی افراد، انگیزه های انسان را با نگاه عمیق تری مورد برسی قرار داده اند.

از دیدگاه فیلسوفان اقتصادی غرب، چون؛ جرمی بنتام، هابز، ویلیام جونز، آدام اسمیت و مانند آنها، هدف نهایی انسان لذت و خوشی فردی است. (100) و از آنجاییکه، لذت و خوشی به عنوان هدف نهایی دارای ارزشی ذاتی است، اهداف میانی و واسطه ای باید در راستای تحقق این هدف تعیین شوند. از این رو، برای تولید کننده، اهداف میانی ای، چون؛ حداکثر کردن سود، حداکثر کردن درآمد و حداقل کردن زیان را مطرح ساخته اند. (101)

امام علی علیه السلام در نهج البلاغه شدیدا حاکمیت لذت طلبی بر رفتار خود را انکار کرده و می فرمایند:

«من آفریده نشدم که خوردن خوراکیهای پاکیزه مرا به خود، مشغول دارد، همچون حیوان پرواری که تمام همش، علف است، و یا همچون حیوان رها شده ای که شغلش چریدن و خوردن و پر کردن شکم می باشد. و از سرنوشتی که در انتظار اوست بی خبر است، آیا بیهوده یا مهمل و عبث آفریده شده ام؟» (102)

در ادامه همین بیان، امام علیه السلام جایگاه دنیا و لذتهای دنیوی در اندیشه خود را چنین بیان می کنند:

«کسیکه در لغزشگاههای تو قدم گذارد، سقوط می کند. کسی که بر امواج بلاهای تو سوار گردد غرق می شود. (اما) کسی که از دامهای تو خود را بر کنار دارد پیروز می گردد. آن که از دست تو سالم رسته از این هیچ ناراحت نیست که معیشت او به تنگی گراییده، چرا که دنیا در نظر او همچون روزی است که زمان زوال و پایان گرفتنش فرا رسیده.

از من دور شو! سوگند به خدا! من رام تو نخواهم شد تا مرا خوارسازی؛ و زمام اختیارم را بدست تو نخواهم سپرد

که به هر کجا بخواهی ببری! به خدا سوگند سوگندی که تنها مشیت خداوند را از آن استثناء می کنم آن چنان نفس خویش را به ریاضت وا دارم که به یک قرص نان هر گاه به آن دست یابم کاملا متمایل شود و به نمک، به جای خورشت قناعت نماید» (103)