دانستنیهای علوی1 صفحه 936

سه.

رعایت عزت و احترام فقیران وقتی فقیر آبرومندی از سر نیاز و اضطرار برای تأمین ابتدایی ترین نیازهای خود به توانگری رو می آورد و یا عطای او را می پذیرد. ناخواسته مقداری از عزت و آبروی انسانی خویش را در معرض نابودی گذاشته است. مسئولیت انسان در قبال حفظ عزت و احترام همنوعان و وظیفه خطیری که خداوند در این زمینه بر دوش او نهاده است، مقتضی برخوردی است که هر گونه آثار ذلت و خواری را از چهره فقیر دور کرده و او را در جایگاه عزت و حرمت شایسته خویش قرار دهد. امام علی علیه السلام به این منظور تلاش می نمود که حاجت نیازمندان را قبل از درخواست آنان برآورده سازد. امام صادق علیه السلام می فرماید:

«امیرمؤمنان علیه السلام مقدار پنج وسق (معادل 900 کیلوگرم) از خرمای بغیبغه (نام چشمه ای در ینبع) را برای مؤمن فقیر و آبرومندی که از هیچکس حاجتی نمی خواست، فرستاد. شخصی به او گفت: به خدا قسم که او چیزی از شما طلب نکرده بود و از آن پنج وسق، یک وسق برایش کفایت می نمود. امیرالمؤمنین علیه السلام با ناراحتی فرمود: خداوند امثال تو را زیاد نکند! من عطا می کنم، آنگاه تو بخل می روزی؟! اگر به کسی که امید به من دارد نبخشم تا آنکه حاجتش را طلب کند و سپس بدو عطا کنم، در اینصورت، بهای چیزی را که از او ستاده ام را نداده ام. زیراکه به او جازه داده ام، آن صورتش راکه در مقام عبادت و طلب حاجت در پیشگاه خداوند بر زمین می ساید، به من ببخشد! چه کسی با برادر مسلمانش چنین رفتار می کند …» (182)

روزی فقیری قصد

ابراز حاجت نزد امام داشت و امام همین که از این قصد آگاه گشت، او را از درخواست شفاهی و رو به رو باز داشت و برای اینکه آثار ذلت را در چهره او نبیند فرمود حاجتت را بر زمین بنویس. (183)

استفاده از تاریکی شب برای مدد رسانی نیز به همین منظور بود، بسیاری از یتیمان و بینوایانی که دست عطوفت امام، نوازشگر شب های فقر و فلاکتشان بود. نام و نشانی، به جز محبت و جوانمردی، از آورنده نان شب خویش نداشتند و آشنایی آنان با نام بزرگ مرد آسمانی علی بن ابی طالب تنها زمانی میسر گردید که دیگر، قلب پر مهر علی از تپش ایستاده بود.

از دیدگاه علی علیه السلام سائل فرستاده خدا و رد او رد خداست. از این جهت او هیچگاه سائلی را رد نکرد و حتی در صورتی که چیزی برای اعطا نداشت با یک کلام محبت آمیز و چهره ای گشاده و یا با وعده اعطا سائل را راضی می نمود. او انگشتر خویش را در رکوع نماز به سائل داد. و یک بار که چیزی برای اعطاء به سائل در اختیار نداشت، با مشاهده چهره مأیوس او که علی را به شکایت در پیشگاه خداوند تهدید می نمود، به شدت گریست، آنگاه از او خواست برگردد و دوباره کلامش را اعاده کند، و پس از استماع مجددا گریست، آنگاه شمشیر خویش را، که با آن بارها از حریم رسولخدا صلی الله علیه وآله دفاع کرده بود، طلبیده و به وی عطا نمود. (184)

چهار. مباشرت در پرداخت امام علی علیه السلام غالبا، انفاق به نیازمندان را شخصا و بدون واسطه انجام می دادند.

این عمل ضمن اینکه شدت اهتمام ایشان به محرومان و اهمیت رفع نیاز آنان را ثابت می کند، بزرگداشت مقام انسانی نیازمندان وبهترین نوع دلجویی از آنهانیز به حساب می آید.

پنج. ملاحظه ویژگییهای انفاق گیرندگان یکی از نکات آموزنده در انفاق امام علی علیه السلام توجه به شأن و منزلت علمی و معنوی نیازمندان درتعیین میزان انفاق بر آنها بود.