دانستنیهای علوی1 صفحه 937

در یکی از موارد که امام علیه السلام لباسی را به فقیری عطا کرده بود، و فقیر پس از پوشیدن لباس، شعر با معنایی سرود، صد دینار دیگر بر عطای وی افزود. و در پاسخ به سؤال کسی که از زیادی این بخشش تعجب کرده بود، فرمود: از رسولخدا صلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود:

«مردم را در جایگاه شایسته ایشان قرار دهید و جایگاه این مرد، نزد من چنین است» . (185)

شش. مقدم داشتن ارحام در کمک های برنامه ریزی شده امیرمؤمنان علیه السلام کمک های عادی از اموال شخصی خود، را از نزدیک ترین وابستگان خود آغاز نموده و با رعایت سلسله مراتب خویشاوندی و میزان نیاز هر یک، به تکمیل برنامه انفاق خود می پرداخت. (186)

منشأ این رفتار حضرت توصیه مؤکد قرآن کریم درباره ارحام و اولویت گذاری ویژه آن است. (187) چنانکه در سنت رسول خدا صلی الله علیه وآله نیز بر رعایت این اولویت تأکید شده است. (188)

البته توجه به این مطلب در اینجا ضروری است که، امام علیه السلام در توزیع بیت المال، هیچ تفاوتی بین خویشاوند و بیگانه قائل نبود و با همگان به مساوات رفتار می نمود. (189) تأمل در رفتار حکیمانه امام علیه السلام در این دو زمینه انسان را

به این مسأله مهم رهنمون می سازد که اسلام عدالت اقتصادی و وحدت اجتماعی را با چه روشی دنبال می کند. امام انسانیت در اینجا به ما می آموزد که اسلام چگونه هم به منافع اجتماعی می اندیشد و هم گرایش های فطری افراد و علقه های عاطفی و پیوندهای نسبی آنها را در نظر می گیرد. امام علیه السلام با سیره پاک خود، جایگاه هر یک از این دو موضوع را به خوبی نشان داده است.

نکته ای که در تحلیل این بخش از سیره اقتصادی امام علیه السلام لازم به تذکر است این است که حضرت در سنت گفتاری خود، مردم را به میانه روی در انفاق دعوت نموده اند. (190) و میانه روی در انفاق به حالتی تفسیر شده است که فرد، کمک های مالی خود به دیگران را (در شرایط عادی)، پس از تأمین نیازهای خانواده (کفاف عرفی) انجام دهد. و روحیه ایثارگری و آمادگی فداکاری را در وجود خود حفظ و تقویت کند تا در شرایط اضطرار و موارد خاص نیاز ضروری دیگران را بر نیاز عادی خود مقدم دارد. اما چنانکه دیدیم در سنت رفتاری امام علیه السلام اقدام ایثارگرانه یک حالت عمومی است. به این معنی که مصرف شخصی ایشان همواره در کمترین مقدار ممکن و انفاقشان به بیشترین مقدار بوده است. چنین رفتاری هر چند که برای جایگاه رفیع امام علیه السلام در هدایت و اصلاح گرایش های طبیعی و خود محور انسان، کاملا مناسب و زیبنده است. اما آنچه که ما باید از اندیشه و رفتار آن امام بزرگ بیاموزیم، انفاق از مازاد بر هزینه های شخصی در شرایط عادی و مقدم داشتن دیگران برخود در موارد خاص

است.

2 2 وقف (191) املاک برای نیازمندان

وقف