دانستنیهای علوی1 صفحه 945

چنانکه در بررسی شیوه تولید و کسب درآمد امام مشاهده نمودیم سرمایه های امام علی علیه السلام عمتدا از زمین ها، نخلستانها و چاه هایی تشکیل می گردید که با کار و زحمت خود ایشان، احیاء و احداث گردیده بود. از این رو می توانیم بگوییم، بخش قابل توجهی از انباشت سرمایه امام علیه السلام متکی بر نیروی کار خود حضرت بوده است. به ویژه آنکه بیشتر املاک و مزارعی که او آباد نموده بود در مناطق دور افتاده ای مانند ینبع، وادی القری، وادی عقیق و … قرار داشت که زمین های مرغوبی به حساب نمی آمدند و چنانکه گذشت شخصی که قبل از امام علیه السلام تصمیم به آباد کردن منطقه ینبع گرفته بود به

دلیل مواجه شدن با شرایط ناگوار، با یأس و عصبانیت آنجا را ترک کرد. از این رو اگر خلاقیت ذهنی و پشتکار فوق العاده امام علیه السلام نبود، چنان سرمایه عظیمی ذخیره نمی گردید.

3 1 3 جذب سرمایه از محل منابع عمومی

بر اساس روایاتی که در بررسی سیره تولید و کسب درآمد امیرالمؤمنین علیه السلام گذشت. حضرت 4 قطعه زمین از رسولخدا صلی الله علیه وآله و یک قطعه نیز از عمر به عنوان اقطاع دریافت نمود. این زمین ها از اراضی موات بود که در نظام اقتصادی اسلام، جزء انفال و تحت اختیار ولی امر مسلمین قرار دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و خلفای صدر اسلام، موارد زیادی از اراضی انفال را به منظور احیاء به مسلمانان واگذار کرده اند. و امام علیه السلام نیز زمین های فوق را از این بابت دریافت کرده بود. چند قطعه زمین نیز از بابت تقسیم اراضی فی ء و غنایم جنگی نصیب امام علیه السلام گردید که شرح آن در بخش اول مقاله به تفصیل گذشت. یک مورد دیگر از این نوع سرمایه ها، سهم سرانه امام علیه السلام از تقسیم اسرای جنگی بود. چنانکه گذشت بر اساس سنت رایج در آن زمان اسرای جنگی به جای قتل، در اختیار مسلمانان قرار می گرفتند. علی القاعده تعدادی از نیروی کار تحت اختیار امام علیه السلام باید از این طریق به دست ایشان رسیده باشند.

هر چند که سهم این منبع نسبت به کل منابع سرمایه امام علیه السلام چندان قابل توجه نبوده است، ولی حضرت از تمامی این موارد، در تولید محصولات کشاورزی به بهترین وجه ممکن استفاده نموده است.

3 2 تحلیل نکات اساسی در شیوه مخارج سرمایه گذاری امام علیه السلام

3 2 1 ماهیت پس انداز

گر چه، مفهوم ظاهری پس انداز، چشم پوشی از مصرف کردن درآمد حال به منظور تدارک نیازهای آینده است، ولی شناخت ماهیت دقیق آن و اینکه فرد چه چیزی را پس انداز به حساب می آورد، به میزان زیادی بستگی به نوع

تلقی او از افق آینده و نیازهای آن دارد. بدیهی است از دیدگاه فردی که افق آینده را محدود به زندگی همین دنیا می داند. مواردی پس انداز تلقی خواهند گردید که نسبت به تأمین یکی از نیازهای آینده همین دنیا مفید واقع شوند. اما چنانچه امتداد آینده منتهی به محدوده زندگی دنیوی نبوده و عالم بی منتهای ابدیت را نیز شامل شود، موارد دیگری، که به قصد تأمین یکی از نیازهای عالم آخرت، در زمان حال به مصرف نمی رسند، نیز پس انداز محسوب خواهند گردید.

در تبیین سیره امام علی علیه السلام در پس انداز توجه به نکته ای که گفته شد کاملا ضرورت دارد. زیرا امام علیه السلام با اعتقاد یقینی به عالم آخرت است، که تصمیم می گیرد چه مقدار از درآمدش را صرف نیازهای مصرفی حال و چه مقدار را برای نیازهای آینده ذخیره کند. او با چنین ملاحظه ای مصرف زمان حال را به کمترین مقدار ممکن تقلیل داده، و باقیمانده درآمدش را برای آینده ذخیره می کند. اما در نگرش او دو نوع پس انداز وجود دارد؛ پس انداز دنیوی، و پس انداز اخروی. امام علیه السلام هر دو نوع این پس اندازها را لازم می شمارد اما در اولویت گذاری میان آن دو، پس انداز اخروی را ترجیح می دهد. از این رو در احادیث متعددی که از آن حضرت نقل گردیده، این نوع پس انداز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در احادیث متعددی که از آن حضرت نقل گردیده، این نوع پس انداز بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در این احادیث از صدقه (اعطاء مال به نیازمندان برای جلب خشنودی خدا) با