دانستنیهای علوی1 صفحه 946

عناوینی چون «پس انداز» (207)، «بهترین پس انداز» (208)، «پس انداز اغنیا» (209) و مانند آن یاد شده و به دلیل اینکه هیچ گونه آفتی ندارد و پاداش آن صدها برابر است بر پس انداز دنیوی ترجیح داده شده است.

در برنامه تخصیص درآمد امیرالمؤمنین علیه السلام، مخارج پس انداز بر اساس تفسیر واقعی از حقیقت حیات آدمی و متناسب با جایگاه هر کدام از مقاطع گوناگون آن صورت پذیرفته است و به همین جهت چنانکه در شیوه مشارکت های اجتماعی حضرت مشاهده نمودیم، او بخش قابل توجهی از درآمد مازاد بر مصرف خود را به صدقه بر نیازمندان که گونه ای از پس انداز برای آینده محسوب می شود اختصاص داده است. به بیان دیگر در بینش و رفتار امیرالمؤمنین علیه السلام، تأمین نیازهای فعلی بینوایان، مخارج مصرفی تلقی نمی شود، بلکه این کار بهترین نوع سرمایه گذاری برای آینده اجتماع است و ثمره آن پرورش استعدادهای خفته فقرا و وارد کردن نیروی اندیشه و بازوی آنان در چرخه تولید ملی است. او این واقعیت را، که اقتصاد امروز فقط تا حد کمی به آن پی برده است، به نیکی دریافته بود که پیشرفت اقتصادی جامعه بدون حمایت از اقشار ضعیف آن میسر نخواهد گردید.

بدین ترتیب یکی از ویژگیهای سیره امام علی علیه السلام در پس انداز و سرمایه گذاری ارائه مفهومی جدید و مترقی از این پدیده است.

3 2 2 انگیزه پس انداز

یک انسان عاقل اقتصادی در مصرف و تخصیص درآمد خود دارای برنامه است و عقلانیت اقتصادی به او حکم می کند که از مازاد درآمد دوره حال توشه ای برای آینده ذخیره کند. اما اینکه چگونه و به چه

میزانی پس انداز کند و از پس اندازها چگونه استفاده کند، بستگی به انگیزه او از پس انداز دارد. معمولا برای پس انداز از انگیزه هایی چون، نگرانی و عدم اطمینان نسبت به آینده، تلاش برای ارتقاء سطح درآمد و زندگی، برخوداری از مزایای روحی و اجتماعی ثروتمندی، باقی گذاشتن ارث برای اولاد و تفاخر و تکاثر، نام برده می شود. البته هر کدام از این انگیزه ها نیز به نوبه خود تحت تأثیر هدف نهایی پس انداز کننده قرار دارند.

در الگوی تخصیص درآمد امام علی علیه السلام چنانکه گفتیم پس انداز اهمیت بسیار زیادی دارد. اما انگیزه ایشان از پس انداز به گونه کاملا متفاوتی از انگیزه های فوق بوده است. در بینش امیرالمؤمنین علیه السلام نگرانی وعدم اطمینان نسبت به روزی آینده نشانه سوء ظن به خدا است (210) و کسی که چنین صفتی داشته باشد هیچگاه رستگار نخواهد شد. (211) امام علیه السلام در سایه امید به فضل خداوند و توکل بر او حتی در سخت ترین شرایط اقتصادی، تنها غذای موجود در خانه و شام شب خود را به نیازمندان انفاق می کند. از این رو، نگرانی از روزی آینده، انگیزه پس انداز ایشان نبوده است، چنانکه ارث گذاشتن برای اولاد و تلاش برای ارتقاء سطح زندگی و تفاخر و تکاثر نیز نمی تواند معرف انگیزه پس انداز او باشد. زیرا امام علیه السلام هیچ ثروتی از خود بر جا نگذاشت و تمامی آنچه را که اندوخته بود، وقف نیازمندان نمود.

با ملاحظه مجموعه کلمات امیرالمؤمنین علیه السلام و آنچه که در وقف نامه های او آمده است می توان گفت: امام علیه السلام در رفتار پس اندازی

خود نیز هدف و انگیزه ای جز جلب خشنودی پروردگار و خوف از عقاب روز قیامت نداشته اند. او بر اساس این هدف نهایی، یک هدف میانی و قاعده رفتاری به نام «حداکثر کردن کمک با حداقل هزینه» برای خود انتخاب کرده بود و در اینجا نیز بر همین اساس عمل می نمود. او می خواهد بیشترین مقدار کمک را انجام دهد و برای این منظور برنامه ریزی بسیار دقیقی انجام می دهد. در این برنامه امام علیه السلام همانطور که نیازهای فعلی خود و دیگران را مد نظر دارد، از چاره جویی برای نیازهای آتی نیازمندان نیز غافل نیست. از این رو او پیوسته شرایط را می سنجد و به مقتضای آن، بخشی از درآمد و امکانات فعلی را برای آینده سرمایه گذاری می کند. نکته بسیار قابل توجه در شیوه رفتاری امام علیه السلام این است که او تا حد ممکن به این سرمایه گذاری ادامه می دهد ولی با نزدیک شدن به پایان عمر و تصدی خلافت، که دیگر مجالی برای سرمایه گذاری جدید از محل درآمدهای جاری باقی نمی ماند، اصل سرمایه ها را به صورت وقف برای نیازمندان حفظ نموده و منافع آن را برای کمک به نیازمندان جاری می سازد. با توجه به این نکته به روشنی معلوم می شود که امام علیه السلام دقیقا بر اساس قاعده رفتاری خود، پس انداز و سرمایه گذاری نموده اند.

3 2 3 پرهیز از راکد گذاشتن پس اندازها