دانستنیهای علوی1 صفحه 947

در شیوه رفتاری امیرمؤمنان علیه السلام راکد گذاشتن پس انداز و عدم استفاده از آن به هیچ وجه روا نیست. به اعتقاد او فلسفه مال، فایده دادن به انسان است (212). و راکد گذاشتن آن با انگیزه هایی چون مال دوستی و زراندوزی، نوعی ظلم

به انسانها و محروم ساختن آنان از این نعمت الهی است. تنها موردی که او را از این قاعده استثنا می کند، مخارج مصرفی سالانه است که انباشت آن به صورت نقدی و یا جنسی جایز شمرده می شود. حدود این قاعده در یکی از کلمات آن حضرت، با توجه به شرایط آن زمان، چنین بیان شده است.

«تمامی آنچه مازاد بر چهار هزار [درهم] باشد، کنز است، چه زکاتش پرداخت شده باشد و یا نشده باشد. و مقادیر کمتر از آن، نفقه (مخارج مصرفی سالانه) است» . (213)

بر اساس این قاعده، امام علیه السلام در برنامه تخصیص درآمد خود به جز آنچه که به عنوان مخارج سالانه خانواده کنار می نهاد، چیزی را راکد نمی گذاشت. در گزارش محمد بن حنفیه به این ویژگی تخصیص درآمد و تصریح شده بود. (214) حضرت در زمان خلافت نیز بر اساس همین قاعده تأخیر در توزیع بیت المال را جایز نمی شامرد و می فرمود، دوست ندارم این اموال در این جا بماند در حالی که مردم بدان نیازمندند. (215)

بدین ترتیب، یکی از ویژگیهای شیوه پس انداز و سرمایه گذاری امام علیه السلام، عدم فاصله زمانی، میان این دو است.

3 2 4 اتکاء سرمایه گذاری بر منابع درونی

یکی از ویژگیهای مهم سیره امام علیه السلام در سرمایه گذاری، درونزا بودن منابع سرمایه گذاری است. چنانکه پیشتر ذکر گردید عمده این منابع از محل مازاد درآمدها و یا نیروی کار و خلاقیت ذهنی خود امام علیه السلام تأمین می گردید. درباره تأمین سرمایه از محل استقراض نیز هیچ موردی در کتب سیره ذکر نگردیده است و با توجه به موضع منفی ایشان نسبت به بدهکاری، که آن را نوعی بردگی

برای دیگران می دانند (216)، علی القاعده، استقراض در منابع سرمایه گذاری ایشان جایگاهی نداشته است. توجه به این ویژگی رفتار امام علیه السلام برای کشورهایی نظیر ایران که از کمبود سرمایه رنج می برند بسیار آموزنده است.

خلاصه و نتیجه

این مقاله تلاش نمود تا با ارائه یک گزارش تاریخی از رفتارهای اقتصادی امام علیه السلام در دو زمینه تولید و کسب درآمد، و مصرف و تخصیص درآمد و تحلیل ویژگی های هر یک از آنها، شمایی از رفتار اقتصادی انسان کامل را ارائه دهد. بدون تردید، تحقیق کامل چنین موضوع مهمی، نیاز به بررسی های بیشتر و دقیق تری دارد اما امید است، مباحث این مقاله گامی هر چند کوچک در این مسیر برداشته باشد.