پیام های عاشورا صفحه 171

در این بیان نیز، حضرت آنان را پس مانده های همان قبایل و احزاب جاهلی و معاند می داند و میوۀ تلخ درختِ دشمنی بنی امیّه با آیین خدا می شمارد. این نیز نوعی نگرش جریان شناسانه به شرکت کنندگان در فاجعۀ تلخ عاشورا از چشم امام حسین علیه السلام است.

بنابر این «شناخت ریشه های هر حادثه» و زمینه های قبلی آن، از پیام های دیگر عاشورا است.

اتمام حجّت

در جریانات تاریخی، استناد مردم یا تاریخ سازان دلایلی است که مورد تمسّک قرار می گیرد. مردم در پی حجّت و سند برای عمل خویش یا ارزیابی عملکرد دیگرانند. تاریخ سازان نیز برای پاسخگویی به «محکمۀ تاریخ»، برای قاضی وجدان ها حجّت بر جای می گذارند.

برای این که راه عذر و بهانه جویی برای متخلّفان یا مخالفان بسته شود، «اتمام حجّت» می شود، تا هم در تاریخ ثبت شود، هم نگویند که: ندانستیم؛ نشنیدیم؛ کسی به ما چیزی نگفت؛ اگر می دانستیم چنین و چنان می کردیم؛ اگر می شناختیم به گونۀ دیگری عمل می کردیم و از این گونه حرف ها.

در نبردهای اسلامی، پیش از آنکه زبان سلاح به میان آید، «اتمام حجّت» می شود و با آیات و بیّنات، راه از چاه بازشناسانده می شود تا اگر جنگی پیش آمد، یا قومی به خاطر عملکرد زشت خویش گرفتار عذاب الهی شدند، از پیش حجّت بر آنان تمام شده باشد و نگویند که چشم و گوشمان بسته بود. در قرآن کریم از «بیّنه» داشتن پیامبران سخن به میان آمده است و نشان دادن آیات الهی را هم برای اتمام حجّت دانسته است،