جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 110

کشش جمعی و عصبیت آنها بیشتر است و این ویژگی باعث صیانت و دفاع از زندگی قبیله‌ای و گروهی آنهاست. از نظر او همه همبستگی‌های ملی، قومی، دینی نوعی عصبیت هستند. او نقطه اوج ایثار و شهادت طلبی را موقعی می‌داند که یک دعوت دینی با عصبیت درآمیزد. «دعوت دینی وقتی که با عصبیت توام گردد وجهه را تنها به سوی حق و راستی متوجه می‌سازد. هر گاه چنین گروهی در کار خویش بینایی حاصل کند هیچ نیرویی در برابر آنان یارای مقاومت نخواهد داشت. چه وجهه آنان یکیست و مطلوب در نزد همه آنان وسیع و بلند است و چنان به آن دلبسته‌اند که حاضرند در راه آن جان سپاری کنند. و خداوندان کشوری که اینان دولت آنها را مطالبه می‌کنند هر چند که از لحاظ عدد برابر آن قوم باشند چون مقاصد متباین باطلی دارند و از مرگ می‌هراسند شکست و خدلان ایشان مسلم است.» [129] .

ابن‌خلدون کلیه نبردهای صدر اسلام را بصورت لشگرکشی و جنگ منظم می‌داند و دو دلیل را برای آن ذکر می‌کند. دلیل اول از نظر او آن است که دشمنان با این روش می‌جنگیدند و دلیل دوم را شهادت طلبی مسلمین اولیه می‌داند. «اعراب آن روزگار در راه جهاد جانسپاری می‌کردند، زیرا به شکیبایی و تحمل در این راه شیفته بودند و نیز بدان ایمان راسخی داشتند و در جنگ لشکرکشی بهتر می‌توان جانسپاری کرد.» [130] .

ابن‌خلدون در بررسی خود درباره جنگ که امروزه در «جامعه‌شناسی جنگ» در مورد آن بحث می‌شود به علل و انواع جنگها اشاره می‌کند. او جنگ و ستیز را با خوی طبیعی بشر عجین می‌داند و علل و عوامل شکست در آنها را با عوامل و اسباب ظاهری و باطنی توجیه می‌نماید. به اعتقاد او انتقامجویی، غیرت، و رشک و تفاخر بر یکدیگر یا تجاوز و یا خشم گرفتن بر گروهی در راه خدا و دین او یا انگیخته شدن در راه حفظ تاج و تخت و سلطنت و تلاش برای برقراری یا تحکیم آن، از عوامل جنگ و ستیز هستند. به نظر او انواع جنگها عبارتند از:

1- جنگهایی که میان عشایر و قبایل مجاور و رقیب صورت می‌گیرد.

2- هجوم ملتهای وحشی و تجاوزات آنها که البته برای اهداف بلند چون اقتدار سیاسی و جاه‌طلبی و تاج و تخت نیست بلکه برای غلبه بر مردم و به چنگ آوردن معاش و ثروت و کالاهای دیگران و به تعبیری انگیزه‌های اقتصادی است.