جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 111

3- جنگهایی است که در شریعت اسلامی از آنها تعبیر به «جهاد» یا «جنگ و دفاع مقدس» می‌شود.

4- جنگ دولتها با معارضین و گروههایی که بر علیه آنها قیام می‌کنند و مردم را به طغیان و نافرمانی علیه حکومتها و دولتها فرا می‌خوانند.

براساس دیدگاه او جنگهای نوع اول و دوم فتنه‌افکنی و ستمگری است و جنگهای نوع سوم و چهارم جنگ عادلانه و جهاد است. در این نوع جنگها است که شهادت طلبی و عزت و غیرت دینی معنی می‌یابد.

او درباره مسلمانان صدر اسلام و پیروزیهای آنان معتقد است که آنها «در راه جهاد جانسپاری می‌کردند زیرا شکیبایی و تحمل در دین را شیفته بودند و بدان ایمان راسخی داشتند.» [131] و بخاطر آن در جنگها و لشگرکشی‌ها بهتر به استقبال مرگ می‌رفتند.

او درباره قیام حسین بن علی (ع) و شهادت ایشان معتقد است که شایستگی امام از هر نظر درست بود و انگیزه او هم که احساس تکلیف شرعی بر علیه شرارتهای یزید که متجاهر به فسق و فجور، و مبارزه با اوضاع آشفته و نابسامان و ناهنجاری اجتماعی و اقتصادی بود، انگیزه‌ای خیرخواهانه و موجه بود اما با توجه به اینها، برآورد امام حسین (ع) از شرایط اجتماعی و ظرفیت‌های خود، اشتباه بود چرا که او محاسبه دقیقی از عصبیت دشمن نداشت و نتوانست عصبیتی قومی ایجاد کند تا توانایی مقابله با دشمن را داشته باشد. بخاطر همین مسئله به نظر او قیام عاشورا و نهضت اجتماعی امام حسین (ع) نوعی به هدر دادن انرژی بود و لذا ابتر ماند.

البته کاوش دقیق در تاریخ عاشورا و انگیزه‌های آن نشان می‌دهد که به رغم تصور و ادراک ناقص او و عده‌ای دیگر قیام عاشورا نه تنها ابتر نماند بلکه همانطوریکه تصور می‌رفت، سرچشمه یک انرژی هیدرولیکی شد که هر زمانی که متصاعد گشت منشا تاثیر و تغییر و تحول عظیمی را فراهم نمود و این خون جوشان حرارت و گرمایی ایجاد می‌کند که تا قیامت خاموش نمی‌گردد.

ابن‌خلدون در حالیکه حقانیت سالار شهیدان را تایید می‌کند اما کار او را در مقابله با یزید (با این استدلال که شرایط برای امر به معروف و نهی از منکر فراهم نبود) ضروری نمی‌داند.

همانطوریکه ملاحظه می‌شود او در تحلیل شرایط وجوب امر به معروف و نهی