جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 114

«شهات در یک کلمه، در فرهنگ ما، یک «درجه» است، وسیله نیست خود هدف است، اصالت است خود یک تکامل، یک علو است. خود مسئولیتی بزرگ است خود یک راه نیم بر به طرف صعود به قله معراج بشریت است و یک فرهنگ است.» [135] .

از نظر او هر انقلابی دو چهره دارد: چهره اول خون و چهره دوم پیام. انگیزه کسانی که مرگ سرخ و خونین را انتخاب می‌کنند نشان دادن عشق به حقیقت و ارزشهای متعالی است. برای همین است که شهید بعنوان حی و حاضر و ناظر در پیشگاه خدا و خلق در هر عصر و زمانی و زمینی حضور دارد. با توجه به دیدگاهی که شریعتی ابراز داشته بویژه آنچه که در کتاب حسین وارث آدم مطرح کرده است بنظر نمی‌رسد منظور او از وراثت (چه جنبه مثبت و چه منفی) فقط وارث ظاهری و ارگانیک باشد چرا که او خود معتقد به جبر مطلق و حمتی بودن سرنوشت همه انسانها نیست اصولا شهادت چیزی نیست که به طبقه خاصی و نژاد خاصی متعلق باشد. و لذا اگر چه شهادت بعنوان یک میراث معنوی می‌تواند در فرهنگ مطرح شود اما شهادت طلبی مستلزم اراده و انتخاب و آگاهی است و یک سرنوشت محتوم و جبری نیست. اگر چه او استفاده ابزاری و کاربردی و ایدئولوژیکی از شهادت بویژه قیام عاشورا را مطرح کرد - که مورد بهره‌برداری افراد و اجزایی خاص قرار گرفته است - اما بنظر نمی‌رسد به این معنی باشد که او از جنبه‌های دیگر قیام سیدالشهدا مطلع نبوده و آنرا فقط بعنوان یک موضوع ایدئولوژیکی و موقتی در نظر داشته است. بلکه اینگونه به نظر می‌رسد با توجه به مقطع زمانی خاص قبل از انقلاب او چاره‌ای جز استفاده از این الگو نداشته است. چنانکه ذکر شد او بارها از شهادت بعنوان یک «مکتب» نام برده است که فراتر از ایدئولوژی که یک شیوه و روش اقدام موقت برای عمل و حرکت است به شمار می‌رود.

دیگر اینکه ممکن است بسیاری از افراد از نوشته‌های او درباره فلسفه نهضت حسین اینگونه تصور نمایند که او هدف اصلی نهضت عاشورا را فقط شهادت طلبی می‌داند و به دنبال اهداف دیگر نبوده است. اما بنطر نمی‌رسد این تصور نیز صحیح باشد چرا که او معتقد است امام وقتی همه شرایط را بررسی کرد، راه مطلوب و پیام موثر را در انتخاب شهادت دانست.

من حیث المجموع، دیدگاهی که او درباره شهادت داشت راهگشا و کاربردی بود و توانست منشاء بسیج سیاسی قشرهایی از مردم بویژه جوانان و دانشجویان شود. برخی