جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 134

و حراست انسان از خطرات و دشمنان می‌شود. اما موضوع مهم این است که انسان این قوه را در کنترل قوای عقلانی داشته باشد تا از حد و حریم خود خارج نشود و خصلت بهیمی نیابد.

عقل سلیم و نیز هدایت تشریعی و وحی حدود و ثغور استفاده از این قوه را مشخص می‌کند. خداوند نیز دارای صفت رحمت و غضب است و البته رحمت او بر بندگان بسیار گسترده‌تر از غضب است. در سوره حمد که در شبانه روز 34 بار بطور واجب تکرار می‌کنیم همواره از خداوند می‌خواهیم که ما را به راه مستقیم هدایت کرده و از شر کسانی که بر آنها غضب کرده است حفظ نماید. بنابراین مسلمانان هم با الهام از آیات الهی باید اهل عطوفت و رحمت باشند اما در شرایطی که لازم است باید بر کسانی که خداوند غضب کرده، غضب نمایند. مقابله با سد کنندگان حریم انسانیت و معنویت و ارزشهای متعالی اگر چاره‌ای جز غضب و خشم نباشد در جای خود جایز است، همانطوری که شهیدان نیز از آن غافل نبوده‌اند. در موضوع فضیلت علمای علم اخلاق با الهام از اخلاق ارسطویی قاعده‌ای را بعنوان قاعده وسط و اطراف مطرح کرده‌اند. از دیدگاه آنان فضیلت آن نیست که همه صفات خوب بطور مطلق کسب شوند بلکه فضیلت حد وسط و معدل بین دو صفت است که یکی افراط و آن دیگری تفریط است.

فضیلت آن است که انسان بین افراط و تفریط حد وسط را تشخیص دهد و پیدا کردن حد اعتدال از صفات کمالیه است. براساس اخلاق مشائی تهور (بی‌باکی) و جبن (بزدلی) هر دو صفتی مذموم و مطرود هستند و حد اعتدال و وسط آن یعنی شجاعت (دلیری) است و فضیلت محسوب می‌شود. بنابراین در این دیدگاه انسانی که می‌خواهد به کسب فضایل نایل شده و از رذایل بدور باشد باید حریم اعتدال را در نظر بگیرد. تهور و بی‌باکی یک نوع تندروی محسوب می‌شود و بعنوان انحراف از معیار و اعتدال است. یک انسان هیچگاه بدون دلیل و هدف و نتیجه خود را به کشتن نمی‌دهد و یا به کشتن اقدام نمی‌نماید و یا بزدل و ترسو نیست که نتواند از خود دفاع کند و دیگران بر او سلطه یابند. چرا که «لن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا» در موضوع شهادت طلبی نیز چنین است. شهیدان راه وسط و فضیلت را بر می‌گزینند. شهامت، عزت طلبی، دلیری، شجاعت، شرافت، حماسه‌آفرینی و عدم هراس از مرگ از ویژگیهای شخصیتی آنهاست. بنابراین شهید هم در شجاعت واجد صفت حد وسط است که یک فضیلت محسوب می‌گردد و هم در راه فضایل شهید می‌شود. کسی که