جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 135

شجاع نباشد هرگز آرزوی حضور در صحنه‌ای که نیاز به دلیری و شجاعت داشته باشد ندارد و حتی اگر در این صحنه حاضر شود توان انجام آنرا ندارد. بنابراین همواره از کسب این فضیلت محروم است. کسی که اهل تفریط است عرضه یا آرزوی حضور در صحنه جهاد و شهادت که مستلزم کسب فضیلت شجاعت است را ندارد. اما کسی که اهل افراط است بخاطر اینکه نمی‌داند در چه زمان و مکان و موقعیتی باید شهامت بخرج دهد خود را ممکن است به هلاکت افکند. شجاعت به این معنی نیست که یک رزمنده در هر شرایطی خود را به میان دشمن افکند و به قولی بی‌گدار به آب بزند. شجاعت آن است که انسان با توجه به دلایل و قراین عقلی و شرعی شجاعت بخرج دهد. در فرهنگ اسلامی احتساب شرایط زمان و مکان و موقعیت در بسیاری از امور و بویژه در جنگ و صلح امری پذیرفته شده است. بنابراین یک مجاهد مسلمان هم دلیر و شجاع است و هم زمان بروز این صفت را تشخیص می‌دهد.

رابطه شهادت طلبی با انگیزه‌های معنوی‌

همانطوریکه در تعریف انگیزه ذکر شد، انگیزه‌ها چراهای رفتارند. آنها نیرو و حالت درونی - بدنی یا روانی - هستند که رفتار فرد را در جهت معین بسوی هدفی بر می‌انگیزد. در گذشته تلاش عده‌ای از روانشناسان بر این بود که این چرایی رفتارهای انسانی را فقط به نیازهای فیزیولوژیک نسبت دهند. آنها عمده‌ی استنتاجاتی که از آزمایش بر روی حیوانات بدست آورده بودند به انسانها تعمیم دادند و با انکار جنبه غیرمادی بشر دیگران را از تفکر در این مقوله باز داشتند. در بعد اجتماعی هم عده‌ای کوشیدند با تعابیر غلط از موضوع زیربنا و روبنا، بشر را فقط موجودی اقتصادی و مادی فرض نمایند که تمام انگیزه‌هایش مرتبط با این اصل است.

بنابراین با توجه به نگرش مادی که غالبا محور مطالعات روانشناسان کلاسیک در بحث انگیزش می‌باشد، «عمدتا تمرکز و توجه آنها به جنبه‌های فیزیولوژیک انسان و رفتار حیوانات بوده است. در نتیجه تکیه بر انگیزه‌های روانی مثل شوق به تعالی و انگیزه خداجویی و کشش معنوی کمتر به چشم می‌خورد.» [169] .

بهرحال مشتق کردن همه نیازها و انگیزه‌های انسانی از عوامل مادی نتوانست پاسخ کامل و جامعی برای قانع کردن انسانهای متعالی باشد. به همین خاطر روانشناسان