جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 137

حضور در صحنه جهاد بنوعی قبول خطر کشته شدن است. هر مجاهدی در مسیر شهادت گام برداشته است و هر شهیدی زمانی مجاهدی در صحنه جهاد بشمار می‌رفت. نکته قابل تامل در اینجاست که چون شهید تا آخرین مرحله فداکاری در جهاد یعنی «شهادت» رفته است، اجر کامل و مقام شامخ دارد ولی مجاهد و رزمنده زنده به مراتبی از این اجر و مقام دست می‌یابد. از طرف دیگر یک رزمنده مجاهد چون در دنیا زندگی می‌کند ممکن است به مرور زمان و در طی حوادث زندگی گاهی اجر خود را ضایع کند و در جهاد اکبر یعنی «مبارزه با نفس» موفق نشود و از ارزشهای شهادت آفرین فاصله بگیرد. با استنباط از آیات قرآن کریم می‌توان گفت که از نظر حقوقی جهاد در اسلام «حکمی تکلیفی» است یعنی جهاد در گروه «اوامر» است و در صورت مسامحه و تساهل و سستی در آن علاوه بر خسران دنیوی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، بازخواست اخروی نیز دارد.

جهاد در گروه «واجبات تعبدی» است نه توصلی. بدین معنی که برای ادای آن نیت خالص و قصد قربت لازم است. در اینجا است که بحث انگیزه در جهاد مطرح می‌شود لذا مجاهد باید در ادای فریضه جهاد، اهداف و انگیزه‌های الهی را ملحوظ دارد و جهاد را «فی سبیل الله» و «قربة الی الله» انجام دهد. منقول است در روز قیامت یکی از سئوالها که مطرح می‌شود از انسانهای مجاهد است در قیامت کسی را که در جهاد کشته شده است، می‌آورند و خداوند می‌فرماید: چه کرده‌ای؟ می‌گوید: تو دستور به جهاد در راه خدا دادی، من هم به کشتار برخاستم تا کشته شدم. خداوند متعال می‌فرماید: دروغ گفتی فرشتگان نیز می‌گویند: دروغ گفتی و خداوند می‌فرماید: بلکه مقصود تو این بود که گفته شود فلانی با جرات و دلاور است.» [171] انگیزه «فی سبیل الله و قربة الی الله» داشتن و صبغة الله یعنی رنگ خدایی زدن به جهاد و شهادت مبین اخلاص در نیت و عمل است. جهاد در راه خدا و به انگیزه تقرب به او به مجاهد، هدف و طریق واقعی را نشان می‌دهد و او را از گمراهی و اغراض سلطه‌جویانه فردی و گروهی و اهداف حیوانی باز می‌دارد. در صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز آمده است که شخصی از پیامبر اسلام (ص) پرسید بعضی برای بچنگ آوردن غنیمت می‌جنگند برخی برای کسب شهرت و اینکه درباره آنان صحبت کنند و عده‌ای هم برای اینکه مقام و منزلتشان را به رخ دیگران بکشند. پس آن که در راه خدا می‌جنگد کیست؟ فرمود: کسی که می‌جنگد