جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 140

سایر فرایض و واجبات برپا گردند و راهها امن شود و داد و ستد مردم حلال گردد و حقوق مردم ادا شود و عدالت برقرار گردد و از دشمن انتقام گرفته شود. جامعه و امور مردم در شهرها و روستاها آباد و سامان یابد و از حکومت ستمگران جلوگیری به عمل آید و سفیهان و بی‌خردان از محور امور مسلمین خارج گردند.» [173] .

بررسی تاریخ شهادت طلبی نشان می‌دهد که شهیدان پیشتاز عرصه صلاح و سداد و اصلاح جامعه و پیشگام جبهه امر به معروف و نهی از منکر بوده‌اند. اقامه حدود الهی و آزادی معنوی بشریت از قید خودکامگی‌ها و اقامه و ازاله منکر گاهی مستلزم تحمل ضرر بدنی و جانی و مالی و آبرویی است. البته عده‌ای از فقها چون صاحب جواهر ضرورت و وجوب امر به معروف و نهی از منکر را با توجه به قاعده لا ضرر و قاعده لاحرج مستلزم عدم وجود ضرر یا حرج (مشقت) می‌دانند اما بسیاری دیگر از علما و بزرگان برای اقدام به امر به معروف و نهی از منکر مراحلی و مراتبی در نظر گرفته‌اند.

هم امر به معروف و هم نهی از منکر نوعی از اقسام جهاد است و هم جهاد نوعی امر به معروف و مقابله با منکر است. چنانکه مولای متقیان علی (ع) امر به معروف و نهی از منکر را از اقسام جهاد می‌دانند. سئوال این است که آیا جهاد بدون ضرر جانی یا مالی امکان‌پذیر است؟ چگونه می‌شود مجاهد بود اما از جان و مال مایه نگذاشت؟ امام خمینی (ره) در تحریرالوسیله می‌فرماید:

هر گاه معروف (نیکی) و منکر (بدی) از اموری باشند که شارع مقدس به آن اهمیت می‌دهد مانند حفظ جان از مسلمانان و حفظ ناموس آنها و یا حفظ اسلام از دستبرد نابودی اسلام و محو حجت اسلام به گونه‌ای که موجب گمراهی مسلمانان یا نابودی بعضی از شعائر اسلام مانند کعبه خانه خدا بشود، بطوری که... محل آن و امثال آنرا نابود سازند در این گونه موارد باید با مقایسه اهم و مهم آنچه مهمتر است آنرا در نظر گرفت و دنبال کرد و مطلق ضرر چه ضرر جانی باشد و یا مطلق حرج (مشقت) موجب رفع تکلیف امر به معروف و نهی از منکر نخواهد شد.

موضوع دیگر اینکه بسیاری از انبیاء و ائمه از بزرگترین آمران به معروف و ناهیان از منکر بودند، اگر فقط به موضوع دفع ضرر و رفع حرج فکر می‌کردند آیا متحمل آنهمه نقمتها، رنجها، اسارتها و شهادتها می‌شدند؟

آیا انبیاء و ائمه نمی‌توانستند با استناد به دفع ضرر فقط اهل تقیه و سازشکاری بوده و