جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 147

است که او فدای ارزشهای مقدس شده است و خون شهید از آن جهت تقدس دارد که در راه اهداف مقدس ریخته شده است و «مزار شهید» از آن جهت شایسته زیارت و عبرت است که «مشهد» شهیدان در راه ارزشها است. و «شهادت» از آن جهت ارزشمند است که زیباترین فداکاری و مرگ در راه ارزشهای مقدس است.

رابطه شهادت طلبی و خودکشی

یکی از موارد دیگری که باید مورد دقت و بررسی قرار گیرد ارتباط یا عدم ارتباط بین موضوع شهادت طلبی و «خودکشی» است. در اینجا لازم است مفهوم شهادت طلبی با مفهوم رایج خودکشی در عرف عامه تفکیک شود. اگر چه در شهادت طلبی استقبال از خطر مرگ مطرح است اما این استقبال از مرگ با مفهوم رایج «خودکشی» تفاوت‌های اساسی دارد. روانشناسان و جامعه‌شناسان تحقیقات بسیاری را درباره انگیزه‌های خودکشی و عوامل موثر بر آن انجام داده‌اند. از نظر آنها مسائلی چون: خستگی از زندگی، بی‌هدفی، احساس پوچی و بی‌هویتی، هراس از مواجهه با مشکلات و واقعیات زندگی و فرار از آن و ناامیدی و رسیدن به آخر خط و... می‌تواند از انگیزه‌های خودکشی به شمار آید.

از دیدگاه برخی از محققان نیز وجود شرایط و عواملی چون تجرد یا تاهل، زن بودن یا مرد بودن، شهری یا روستایی بودن، مذهبی یا غیرمذهبی بودن و پیر یا جوان بودن، فقیر یا پولداری بودن، رضایت زندگی یا عدم رضایت در زندگی و... در میزان و نرخهای خودکشی موثرند. اما در شهادت طلبی بحث ترس از زندگی و واقعیات آن، ناامیدی، سر در گمی، آنومی، بی‌هویتی احساس پوچی و... مطرح نیست. شهیدان داوطلبانه و آگاهانه به استقبال مرگ می‌روند اما نه مرگی که ناشی از بی‌هویتی و عدم پاسخگویی ارزشها باشد. شهیدان مرگ را بر می‌گزینند اما نه به خاطر رهایی از اعمال خود و خانواده بلکه به خاطر حفظ جامعه و جلوگیری از انحراف اجتماعی و درک مقام والای خود در جهت فداکاری برای بقای ارزشهای والای انسانی. شهیدان نه از مواجهه با زندگی هراسی دارند و نه از مرگ و نه از واقعیات. اریک فروم معتقد است «موارد بسیاری از خودکشی‌ها معلول این حس بوده که زندگی شکستی بیش نیست و ارزش زنده ماندن را ندارد. خودکشی مانند ورشکست شدن سوداگری است که دیگر امیدی به جبران