جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 33

بداخلاقی بشمار می‌رفتند.

بدین‌گونه اینان مظلومان تاریخ ایران‌اند و مظهر مظلومیت و ستمدیدگی مردم جهان که به ذائقه ایرانی شیرین است. اگر چه تاریخ اجتماعی ایران در بسیاری از موارد نوشته دبیران حکومتها و تاریخ نگاران وابسته به آنها بوده و لذا طبیعی است که آنان علاقه‌مند بودند تا جانبازی‌ها و رشادتها را به شاهان نسبت دهند اما در بسیاری از برهه‌های تاریخ ما به نمونه‌هایی برجسته از جانبازی‌ها و رشادتهای مردم ایران و برگزیدگان آنها برمی‌خوریم که نشانه وجود روحیه حماسی و آزادگی و شهامت و از جان گذشتگی در ایرانیان مسلمان است. آیین پهلوانی و فتوت و عیاری جلوه‌ای از جوانمردی این قوم است. عیاران و جوانمردان غالبا از قشرهای معروف جامعه و مردمی مبارز علیه ظالمان و بیدادگران و اشغالگران بودند که تکیه بر خصایل و فضایل اخلاقی و آیین جوانمردی به حمایت از مظلومین و محرومین می‌شتافتند و در این راه به جانبازی و شجاعت شهره بودند. البته منقول است که آنها اهل خشونت بی‌مورد نبودند. «فداکار بودن و از مرگ نهراسیدن، بدان‌گونه که خطر کنند و دل به دریا سپرند و به نتایج آنی نیندیشند، قهرمانانه زیند و خود به قهرمانان مقتدا باشند و منافع ایران را بر منافع خود مقدم دارند، از ویژگیهای بارز پهلوانان و عیاران بود.» [31] .

عده بسیاری معتقد بودند که اصل و منبع و مطلع صفات پهلوانی و فتوت به مولای متقیان علی (ع) بر می‌گردد. آنها در اقتدا به بسیاری از خصائل فردی و اجتماعی آیین پهلوانی به حضرت علی (ع) استناد می‌کنند. عیاران گروه اجتماعی خاصی بودند که به تزکیه روح و جسم می‌پرداختند و برای مبارزه با دشمنان آماده بودند و نسبت به سرنوشت جامعه و امور سیاسی و اجتماعی توجه نشان می‌دادند. و بر ائمه معصومین و بویژه علی (ع) اقتدا می‌کردند و بر رویه شهادت طلبانه و جانبازی حسین بن علی (ع) تاکید می‌کردند و این موضوع بیانگر نوعی توجه به اصل شریعت و طریقت بود که ریشه در اعتقادات مذهبی داشت. عیاران مردمی خودجوش و بومی و غیر وابسته به محافل بیگانه بودند که خود را برای خدمت به خلق و میثاق الهی داوطلب می‌کردند. فراز و نشیبهای فراوانی در زندگی اجتماعی و نیز شیوه و تاکتیک مبارزات آنها به چشم می‌خورد.

همچنین بسیاری از عارفان بزرگ اسلامی نیز در راه آرمانهای الهی و انگیزه‌های