جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 34

معنوی به شهادت رسیدند. و با خون خود این بیت را تفسیر کردند که:

زیر شمشیر غمش رقص کنان باید رفت

کان که شد کشته او نیک سرانجام افتاد

چنانچه عین‌القضات، نجم‌الدین کبری، حسین بن منصور حلاج و... تا سرحد اهدای جان پیش رفتند. درباره شهادت طلبی نجم‌الدین کبری نقل شده است که وقتی سپاهیان مغول به نواحی شمال شرقی ایران تاخ و تاز می‌کردند شخصی به نجم‌الدین کبری گفت: آیا نشنیدی سپاهیان مغول چه می‌کنند و به او پیشنهاد کرد که به سرزمین امنی بروند. نجم‌الدین کبری جواب داد: مردم را بگذاریم بکجا برویم! من نمی‌روم و در اینجا شهید خواهم شد و همانطور که عبدالرحمن جامی در نفحات‌الانس نوشته است، او در موقع مصاف با سپاهیان متجاوز به یارانش گفت:

«قوموا علی اسم الله نقاتل فی سبیل الله» یعنی به نام خدا برخیزید تا در راه خدا بجنگیم. آنگاه پیکار خوبی نمود و به لقاء الله پیوست و در صف عارفان شهید جای گرفت. عین‌القضات نیز عارفی کامل و فاضل بود که همواره عاشق معشوق حقیقی و اتصال به او بوده و در این راه آرزوی شهادت داشت و همواره از شهادت خود خبر می‌داد و دوست داشت مرگی چون حلاج داشته باشد. رهبران سلسله صفویه که به عنوان اولین حکومت مستقل ایرانی بعد از هجوم اعراب به کشور بشمار می‌رفتند بیشترین استفاده را از عنصر عاطفی شهادت شهیدان کربلا به عمل آوردند. انتساب صفویه به ائمه و علاقه وافر مردم به خاندان عصمت و طهارت باعث شد که آنها از حادثه کربلا و شعائر عاشورا به عنوان یک ابزار برای استقرار حاکمیت خود سود جستند.اگر چه این برداشت احساسی از عاشورا فواید و کارکردهایی برای استقلال ایران داشت اما برداشتی کامل از ابعاد معنوی و اجتماعی شهادت نبود.

در فصل دیگر نیز، به ابعاد مختلف نهضت عاشورا اشاره خواهد شد.

در نهضت تنباکو، از جان گذشتگی و آمادگی مردم برای شهادت، استعمار انگلیس و ایادی داخلی‌شان را وادار به عقب نشینی کرد.

در انقلاب مشروطیت ایران نیز از جان گذشتگی و شهادت طلبی و ایثار در راه آزادی و استقلال بعنوان یک ارزش مثبت مطرح شد و عده زیادی از مردم و نیز بزرگان در جهت استقرار مشروطه و نیز جلوگیری از انحراف مشروطه به شهادت رسیدند. همچنین قیامهایی همراه با ایثار و شهادت طلبی انجام گرفت که مبارزات شهید مدرس، قیام دلیران تنگستان به رهبری رئیس علی دلواری، قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان و قیام