جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 79

با توجه به اینکه علم روانشناسی بیشتر به شخص و انگیزه‌هایش توجه دارد غالبا بدنبال حذف تاثیر عوامل اجتماعی است و جامعه‌شناس برعکس گرایش به سوی حذف عوامل و انگیزه‌های فردی و درونی دارد. بنابراین نقش روانشناسی اجتماعی به عنوان علمی که هم به فرد و نیازهایش و هم به جامعه و ارزشهایش بطور همزمان توجه دارد، بسیار با ارزش است چون رفتار انسان را با توجه به فضای اجتماعی مرتبط با آن بررسی می‌کند. پس جامعه‌شناسی با روان‌شناسی اجتماعی ارتباط تنگاتنگ و وجوه اشتراک بسیاری دارد و اصولا روان‌شناسی اجتماعی را علم مطالعه چگونگی شخصیت و رفتار تحت تاثیر زمینه‌های اجتماعی می‌دانند.

در یک تقسیم‌بندی کلی نظریه‌های مهم روان‌شناسی اجتماعی را به دو دسته عمده تقسیم می‌کنند:

الف) نظریه‌های محرک - پاسخ (ارتباطی): در چارچوب این نظریه‌ها رفتار انسان‌ها در کنترل پاداش و تنبیه است. همچنین در تبیین رفتارهای اجتماعی بر نقش عواملی چون تقلید، تقویت، جانشینی (یادگیری اجتماعی) و تبادل اجتماعی تاکید می‌ورزند.

ب) نظریه‌های شناختی (گشتالتی): که معمولا پدیده‌ها را به شکل یک مجموعه کلی تصور می‌کنند. از نظر آنها کل موقعیت یا میدان وقوع این روابط مهم هستند. مثلا در نظریه میدانی کرت لوین که یک نظریه شناختی یا گشتالتی محسوب می‌گردد. رفتار انسان محصول دو فاکتور فرد و محیط است. او این موضوع را اینگونه بیان می‌کند: (E,P) مساوی B یعنی رفتار انسان (B) تابعی است از شخص(P) و محیط (E)

از این دیدگاه هم باید به خصوصیات درونی نظیر توارث، توانائیها، شخصیت و غیره توجه کرد و هم به موقعیت اجتماعی که فرد در آن قرار دارد از جمله حضور یا عدم حضور دیگران، میزان ممانعت از رسیدن به اهداف و تصور و نگرش جامعه نسبت به آن رفتار.

از منظر روان‌شناسی اجتماعی اگر چه افراد از ارزشها و الگوهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تأثیر می‌پذیرند اما همیشه تابع آنها نیستند. چه بسا افرادی که در یک خانواده و طبقه و یا فرهنگ زندگی کرده‌اند، اما انگیزه‌ها و رفتارهای متفاوتی نیز بروز دادند. مثلا گاهی اعضای یک خانواده در چند جنبه متفاوت و حتی مخالف عضویت داشته‌اند و حتی علیه یکدیگر جنگیده‌اند. در شهادت طلبی انگیزه امری مهم و اساسی است. از طرفی نقش انگیزه در رفتار آدمی همواره مورد توجه روانشناسان اجتماعی نیز