جامعه شناسی شهادت طلبی و انگیزه‌های شهیدان صفحه 92

الف) خشونت کلامی ب) خشونت ابزاری.

نظریاتی که درباره ستیزه‌جویی وجود دارد، انگیزه‌های ستیزه‌جویی را به عقده‌هایی چون احساس حقارت، احساس گناهکاری، شکست، عدم موفقیت، ناکامی، و... مرتبط می‌داند.

از آنجا که شهادت طلبی ارتباط نزدیکی با نهضتها و انقلابات دارد و هسته‌های اولیه و اصلی انقلابیون و یاران انقلاب معمولا افراد از جان گذشته و پرشور و شهادت طلب هستند بنابراین برخی از نظریات مربوط به علل وقوع انقلاب و مسائل مربوط به آن درباره شهادت طلبی نیز صدق می‌کند. ما در اینجا چند مورد از نظریات روانشناسانه درباره انقلاب را مطرح می‌کنیم.

1- نظریه سرکوب غرایز: این نظریه که توسط سوروکین مطرح شده است سرکوب شدن غرایز را موجب بروز پرخاشگری و خشونت می‌داند. از دیدگاه سوروکین شش دسته غریزه مهم در انسانها وجود دارد که در صورت سرکوب و عدم ارضا منجر به خشونت می‌گردد:

غریزه مربوط به تغذیه، غریزه مالکیت، غریزه صیانت نفس، غریزه جنسی، غریزه آزادی و غریزه اظهار وجود. سرکوب دراز مدت این غرایز موجب اعتراض و انقلاب و خشونت می‌گردد. درباره موضوع شهادت طلبی باید گفت (با توجه به این دیدگاه) افرادی که مورد تحقیقر و تحمیل قرار گرفته‌اند و بعضی از غرایز آنها سرکوب گردیده است آمادگی خاصی برای خشونت و انقلابی شدن و کشتن یا کشته شدن پیدا می‌کنند. این آمادگی برای از جان گذشتن بخاطر سرکوبی غرایز، موجب انقلاب و شورش می‌گردد و البته مقاومت بخاطر پیروزی انقلاب یا مقابله با پیروزی آن موجب خشونت می‌شود. از منظر انقلابیون کسانی که در راه پیروزی انقلاب کشته می‌شوند، شهید محسوب می‌گردند.

2- نظریه محرومیت نسبی: نظریه دیگری که درباره پرخاشگری و خشونت مطرح است نظریه محرومیت نسبی است. این نظریه مبتنی بر یک اصل مهم روانشناسی یعنی اصل «ناکامی پرخاشگری» است. براساس این اصل هر چه محرومیت و ناکامی فرد بیشتر گردد و فرد بسوی پرخاشگری پیش می‌رود. این محرومیت و ناکامی در سطح وسیعتری از افراد جامعه منجر به ایجاد خشونت مدنی و اجتماعی می‌گردد از این منظر آنچه موجب ستیز و خشونت می‌شود، شکاف و اختلاف میان توقعات ارزشی با قابلیت‌های