عزت طلبی در نهضت امام حسین علیه السلام صفحه 2

عزت در قرآن کریم

در قرآن کریم با آنکه بیشتر موارد استعمال آن در گونه ارزشی آن است [5] اما شاهد موارد نادری نیز هستیم که آن را در معنایی منفی به کار برده است، چنانچه درباره کافران می فرماید: «بل الذین کفروا فی عزه و شقاق» [6] ؛ ولی کافران گرفتار عزّت (غرور) و اختلافند.» و یا در مورد بعضی از منافقین می گوید: «و اذا قیل له اتقّ الله اخذته العزّه بالاثم» [7] ؛ هرگاه به او گفته می شود که تقوای الهی پیشه کن، عزّت او را به گناه می کشاند. در توجیه

این دو گانگی می توانیم چنین بگوییم که در دیدگاه قرآن کریم، عزت راستین که به معنای غلبه، قوت، استواری و بزرگی می باشد، تنها از آن خداوند و در نزد اوست. چنانچه می فرماید: «فان العزّه للّه جمیعاً» [8] .و کسانی که مانند پیامبر و مؤمنان در راه الهی گام بر می دارند، از این عزت الهی نیز بهره مند می شوند، چنانچه می فرماید: «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین» [9] .اما آنانکه در نقطه مقابل صراط الهی قرار دارند، برای خود نوعی قدرت و استواری موهوم تصور می کنند که به جز غرور کاذب و فریب خود معنایی در برندارد. و از این رو در منطق قرآن کریم، کاربرد عزت در اینگونه موارد کاربرد در معنای غیر حقیقی خود بوده و نوعی مجاز می باشد و بنابراین همراه قرائنی چون «شقاق» و «الائمه» به کار می رود. و از این رو در اینگونه موارد این واژه به معانی همچون غرور، فریب، تعقیب و لجاجت ترجمه می شود. آری هم اینانند که در روز قیامت خداوند با طعنه عزت دروغینشان را یاد آنها آورده و می فرماید: «ذق انک انت العزیز الکریم» [10] ؛ بچش (عذاب الهی را) که (به پندار خود) بسیار قدرتمند و گرامی بودی. و شاید این جمله برای آنها دردناک تر از نفس عذاب الهی باشد.

عزت در روایات شیعه

در روایات شیعه به این اصل مهم قرآنی یعنی انحصار عزّت در خداوند و کسب عزّت از راه انتساب به او توجه شده و در موارد مختلف بر روی آن تأکید شده است. چنانچه حضرت علی (ع) می فرماید: «کل عزیز غیره ذلیل» [11] ؛ یعنی هر عزیزی (به پندار خود) غیر از خداوند ذلیل است. و

یا می فرماید: «العزیز بغیر اللّه ذلیل» [12] ؛ کسی که بخواهد از ناحیه غیر خداوند عزیز شود، او به ذلّت دچار شده است. و نیز آن حضرت (ع) در مناجات خود با خداوند چنین می گوید: «الهی کفی لی عزّاً ان اکون لک عبداً» [13] ؛ خدایا! در عزّت من همین بس که بنده توام. و یا امام صادق (ع) می فرماید: «من اراد عزّاً بلا عشیره و غنی بلامال و هیبه بلا سلطان فلینقلْ من ذل معصیه اللّه الی عز طاعته» [14] ؛ کسی که می خواهد بدون داشتن خویشان عزیز شود و بدون داشتن مال بی نیاز گردد و بدون داشتن قدرت دارای ابهت باشد، باید از ذلت نافرمانی خدا به سوی عزّتی که تنها در اطاعت از اوست منتقل گردد. هم چنین روایتی را که عزیزترین مصداق عزّت را تقوا دانسته می توان از این باب دانست، چنانچه حضرت علی (ع) می فرماید: «لا عزّ اعزّ من التقوی» [15] .هم چنین در این روایات به صفاتی که متصف شدن به آنها موجبات عزّت را فراهم می آورد، اشاره شده و به علّت نقش برجسته آنها در کسب عزّت، ارجمندی و رفعت برای انسان، آنها را نفس عزت به حساب آورده است. چنانچه درباره حلم از قول امام علی (ع) چنین آمده است: «لا عزّ کالحلم» [16] ؛ هیچ عزتی مانند بردباری و حلم نیست. و یا امام باقر (ع) درباره طمع بریدن از اموال مردم چنین می فرماید: «الیأس مما فی ایدی الناس عزّ للمؤمن فی دینه» [17] ؛ ناامیدی از آنچه در دست مردمان است، عزت مؤمن در دینش را فراهم می آورد. و نیز در همین مورد امام علی (ع) در

کلامی کوتاه می فرماید: «اقنع تعزّ» [18] ؛ قناعت کن تا عزیز شوی. همچنانکه امام حسین (ع) نیز به پیروی از پدرش هنگامی که از او تعریف عزت را می خواهند، او آن را به بی نیازی از مردم که همان قناعت است، تعریف می کند. [19] و نکته پایانی و لطیف آنکه طبق دیدگاه روایات شیعه سرمنشأ عزت انسان مؤمن خداوند است و این گوهری است که اختیار واگذاری آن به مؤمن داده نشده است. بنابراین مؤمن همیشه باید همانند خداوند عزیز باشد. امام صادق (ع) در روایتی این نکته لطیف را چنین بیان می کند. «ان الله عز و جل فوّض الی المؤمن اموره کلّها و لم یفوض الیه ان یکون ذلیلاً؛ اما تسمع قول الله عزوجل یقول «ولله العزه و لرسوله و للمؤمنین» فالمؤمن یکون عزیزاً و لا یکون ذلیلاً. ثم قال: ان المؤمن اعزّ من الجبل، ان الجبل یستقل منه بالمعاول و المؤمن لا یستقل من دینه شی ء» [20] ؛ خداوند همه امور مؤمن را به خودش واگذار کرده است اما به او اجازه نداده است که ذلیل باشد. آیا سخن خدای متعال را نمی شنوی که می فرماید: «عزت، تنها از آن خداوند و پیامبرش و مؤمنان است» پس مؤمن همیشه عزیز است و هرگز ذلیل نیست. سپس فرمود: مؤمن از کوه هم عزیزتر (سخت تر) است زیرا از کوه با کلنگ ها تکه سنگ هایش کنده می شود، اما از دین مؤمن هرگز چیزی کم نمی شود.»

امام حسین و عزت

اشاره

چنانچه قبلاً اشاره شد با بررسی گفتار و رفتار امام حسین (ع) به نوعی برجستگی مسأله عزت را در آنها مشاهده می کنیم، به گونه ای که می توانیم عزت طلبی را محور زندگانی آن حضرت (ع) به