علم و معرفت امام صفحه 223

1- نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که بر طبق مذاق قرآن و اهل بیت علیهم السلام قانون علت و معلول صحیح نمی باشد بلکه قانون سبب و مسبب صحیح است. توضیح آنکه: بر اساس نظر فلاسفه هر معلولی در اثر علتی بوجود می آید و وقتی علت تامه محقق شد، محال است که معلول پدید نیاید. ولی ما در قرآن و روایات با مواردی مواجه می شویم که از دیدگاه فلاسفه علت تامه است ولی معلول محقق نشده است. مثلاً آتش علت تامه سوختن است ولی وقتی حضرت ابراهیم علیه السلام که در قرآن قضیه ی آن مفصل بیان گردیده و یا شخص دیگری به نام ابراهیم جمال در زمان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام که (به دستور آن حضرت) وارد آتش می شوند آتش آن ها را نمی سوزاند. بنابراین صحیح این است که قانون سبب و مسبب را مطرح نماییم و خدای تعالی را مسبب الاسباب بدانیم و افکار و اعتماداتمان بر این اساس تنظیم گردد که اگر همه شرایط ایجاد چیزی مهیا باشد ولی مسبب الاسباب نخواهد، آن چیز اتفاق نمی افتد. (محقق)

همان پدیده معینی که دارای علت مخصوصی بود و خداوند متعال بر طبق جریان عادی از همان راه به وی هستی می داد، در مورد اعجاز به واسطه علت دیگری غیر از علل طبیعی شناخته شده، وجود پیدا می کند و خداوند جهان آفرین از راه خارق العاده ای به وی هستی می بخشد. مثلاً در مورد تبدیل شدن یک عصا به اژدها گرچه عادت بر این طریق جاری بوده و هست که از راه فعل و انفعالات طبیعی و از مجرای علل و عوامل متعارف و شناخته شده اژدها وجود پیدا کند لیکن دلیل قاطعی نداریم که علت پیدایش اژدها منحصر باشد به همان علت طبیعی متعارف. شاید علت دیگری داشته باشد و از راه دیگری نیز بتواند موجود شود که ما از آن بی اطلاع باشیم. چه مانع دارد بگوییم: صاحب معجزه مانند پیغمبر و امام به قدری نیرو و قدرت دارد که می تواند بدون مرور ایام و تأثیر و تأثرات طبیعی متعارف، از راه غیر متعارف دیگری که بر ما مجهول است، در ماده عصا تأثیر خارق العاده ای به عمل آورد و در آن واحد برای قبول صورت اژدها آماده اش گرداند. آن گاه که ماده برای قبول نفس اژدها مستعد شد، خداوند هستی بخش، صورت اژدها را بر آن ماده قابل، افاضه می کند و از این طریق غیر معروف بر اژدها لباس هستی می پوشد.(1)

اعجاز کار کیست؟

آیا اعجاز کار مستقیم و بدون واسطه خداست و پیغمبر و امام بیش از این