- پیشگفتار 1
- اشاره 3
- بخش یکم: کلیات 3
- أ. تاریخچۀ تعارض علم و دین در غرب 6
- ب . مقصود از تعارض چیست؟ 9
- ج. اقسام تعارض علم و دین 10
- اشاره 12
- بخش دوم: زمینه ها و علل تعارض 12
- فصل اول 13
- أ. زمینه های روان شناختی 13
- اشاره 13
- شواهد و مثال ها 15
- أ. برخوردهای جاهلانۀ کاچینی 15
- ب- ماه عسل گالیله با دو پاپ 16
- ج- خصوصیات روانی و اخلاق گالیله 18
- د. برخوردهای شتاب زده کلیسا با نظریه های علمی 20
- ه- . ارزش گذاری بر اساس شخصیت ها و وابستگی ها 20
- و- برخوردهای تند و تکفیر آمیز کلیساییان 22
- ب. اسلام و زمینه های روان شناختی تعارض 23
- اشاره 26
- فصل دوم 26
- أ. زمینه های جامعه شناختی 26
- أ. قدرت طلبی عناصر ضد دین و علم 28
- شواهد و دلایل تاریخی 28
- ب- تحریف نامه های گالیله 30
- جمع بندی و نتیجه گیری 32
- ب - ایجاد توهم تعارض به وسیله ناآگاهان و مغرضان 34
- ج - جو ناسالم برای بیان نظرها و انتقاد 35
- ب - اسلام و زمینه های جامعه شناختی تعارض 37
- فصل سوم 39
- أ. علل و زمینه های موجود در کشیشان مسیحی 39
- اشاره 39
- 1. عدم آشنایی کشیشان با پیشرفت های علوم تجربی 39
- 2. نشناختن هدف های اصیل دین و تعصب برخی از کشیشان دون پایه 42
- 3. جمود بر ظاهر الفاظ کتاب مقدس 43
- 3. عدم تمایز بین دین و برداشت های شخصی از آن. (سوء برداشت از دین) 47
- 5. انحصاری کردن فهم و تفسیر کتاب مقدس و قطعی پنداشتن آن ها 49
- 6. اصل مسلم دینی پنداشتن دستگاه فلسفی ارسطویی 52
- 7. پذیرش نظریه های علمی به عنوان بخشی از دین و قطعی پنداشتن آن ها 55
- 8. علاقه متکلمان و مدافعان عقاید دینی به اظهار نظر دربارۀ نظریه های علمی 57
- ب - روحانیت اسلام و علل و زمینه های تعارض 58
- فصل چهارم 65
- اشاره 65
- علل و زمینه های موجود در دانشمندان علوم تجربی 65
- 1. عدم آشنایی با حقایق دین (سوء تعبیر دینی و غفلت از حقیقت دین) 66
- 2. قطعی و واقع نما پنداشتن نظریه های علمی و اصرار در تحمیل آن ها بر دین 68
- 3. نتیجه گیری عقیدتی از نظریه های علمی و دخالت در تفسیر کتاب مقدس 71
- اشاره 71
- أ. دخالت گالیله در تفسیر کتاب مقدس. 73
- ب. دخالت دانشمندان علوم تجربی در کلام (قطعی انگاشتن نظریۀ تکامل و نتایج کلامی از آن گرفتن) 75
- 4. علاقۀ دانشمندان علوم تجربی به ارائۀ نظام های متافیزیکی فراگیر 78
- 5. خارج شدن دانش تجربی از دست افراد متعهد، با ایمان و دلسوز 80
- 6. علوم تجربی را تنها راه رسیدن به حقیقت پنداشتن 83
- 1. عدم تمایز حوزه ها و قلمرو علم و دین 86
- أ. نارسایی های موجود در حوزه های پژوهشی علم و دین 86
- فصل پنجم 86
- اشاره 86
- 2. راه یابی خرافات در دین 88
- 3. عدم تعادل بین روش قیاسی و تجربی در علوم 93
- 4. جدا نکردن ضروریات دین از غیر آن 96
- 5. کمبود تفسیرهای صحیح، ساده و متنوع از متون مقدس وعقاید دینی 98
- 6. عدم تعادل در توجه به دنیا و آخرت 100
- 7. عدم تمایز بین نص، ظاهر و تأویل در تفسیر کتاب مقدس 101
- 8. تصویر نادرست از خداوند 102
- 9. ضعف دستگاه فلسفی غرب 104
- ب. اسلام و نارسایی حوزه های پژوهشی علم و دین 105
- اشاره 111
- بخش سوم: رهیافت ها 111
- أ. راهکارهای جلوگیری از تعارض علم و دین 112
- ب. اشاره ای به علم و دین در اسلام 114
أ. ضروریات دین: اصول انکارناپذیر مکتب را ضروریات دین می نامند. مانند اعتقاد به خدا و معاد. نپذیرفتن این امور سبب خروج از دین (ارتداد) است. به عبارت دیگر، ضروریات دین یعنی اموری که نمی توان از آن دست برداشت.
ب. امور غیر ضروری دین: احکام فرعی و مسائل جزئی که نپذیرفتن یا به کار نسبتن آن سبب کفر و ارتداد نمی شود، امور غیر ضروری دین نام دارد. به عبارت دیگر، امور غیر ضروری اموری است که می توان از آن دست کشید و کسی به سبب نپذیرفتن یا مخالفت با آن از حوزۀ دین خارج نمی شود.
در بسیاری از موارد، به علت آشکار نبودن مرز این دو بخش از دین، برخوردهای جدی میان عالمان دین و دانشمندان علوم تجربی در می گیرد. در جریان رویارویی گالیله با کلیساییان، کلیسا حرکت زمین را «اشتباهی در ایمان» می خواند. (1) در حالی که سکون و مرکزیت زمین در شمار ضروریات مسیحیت و اصول ایمان جای ندارد. چنان که گذشت، مرکز بودن زمین در عقاید فلسفی ارسطو و افلاطون ریشه داشت که به وسیلۀ بطلمیوس تثبیت شد و به تدریج به دین مسیحیت راه یافت. باوری با چنین پیشینه، چگونه می تواند از اصول ایمان شمرده شود؟!
1- (1) . خوابگردها، ص 549.