در آستان کرامت 2 صفحه 159

که اگر مورد بحث فقهیِ عالمانه قرار بگیرد ، ممکن است با مختصر تغییری ، فتاوای دو مذهب به

هم نزدیک شود. (1)

فصل دوم: تجلی وحدت در سیرۀ امام رضا (علیه السلام)

پذیرش ولایتعهدی و مصلحت امت اسلام

درباره پذیرشِ ولایتعهدی مأمون از جانب امام رضا (علیه السلام( سخنان فراوانی گفته شده

است؛ در این میان ، این موضوع روشن است که امام رضا (علیه السلام( علی رغم میل باطنی

ولایتعهدی مأمون را پذیرفتند. اما نکتهای که در این رابطه نباید از آن غفلت کرد این است که

امام رضا (علیه السلام( در پذیرشِ اکراه گونه ولای تعهدی ، همچون دیگر ائمه شیعه (علیهم

السلام( مصلحت امت اسلامی را نیز در نظر گرفتند ، و حتی در این مسیر خرده گیریها و

نکوهش بعضی افراد ساده دل و مقدس نمای شیعه را نیز تحمل نمودند. (2) حقیقت اینکه امام با

شرط نمودن عدم دخالت در امور حکومتی برای قبول ولایتعهدی (3) ، از تأیید رفتارهای حکومت

مأمون برائت جستند ، ولی در ضمن ، این فرصت را فراهم ساختند تا امت اسلامی از وجود پربرکت

ایشان بهره ببرد. نکته دیگر این که امام (علیه السلام( با قبول ولایتعهدی این شایعه را خنثی کرد

که ائمه تنها به امور دینی شیعه میپردازند و کار فقهی انجام میدهند؛ اما به خیر و شر امور

مسلمین کاری ندارند ، از این جهت است که امام رضا (علیه السلام( در پاسخ محمد « بن » عرفه

که دلیل قبول ولایتعهدی را پرسید؟ فرمود: به همان دلیل که جدم امیرالمؤمنین داخل شدن در

شورای شش نفره را پذیرفت ]من نیز ولایتعهدی را پذیرفتم (4)

آری همه ائمه (علیهم السلام( چه در موضوع نادیده گرفته شدن حق ولایت ایشان و چه در

موضوع پذیرش آن ، همچون جدشان امیرالمؤمنین علی (علیه السلام( همواره صلاحِ کل امت

اسلامی را در نظر میگرفتند ، و مصلحت شخصی و یا مذهبی خاص، همچون تشیع ، دراین باره

تصمیم ساز نبوده است؛ چنانچه امام رضا (علیه السلام( در خطبه ایکه در قبول ولایتعهدی

خواندند ، از مردم خواستند که در قبال قبول ولایت ، عهد شکنی نکنند و با اشاره به نادیده گرفته

شدن حق امیرالمؤمنین (علیه السلام( در جانشینی پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم( فرمودند:

چنان که در گذشته این کار صورت گرفت ]حرمت وصایت رسول خدا (صلی الله علیه وآله

وسلم( نگهداشته نشد [ و شخص وصیّ بر آن نابکاریها و اعمال خلاف صبر نمود و پس از آن هم

در دوران قدرت متعرّض آن نشد از بیم آنکه مبادا تفرقه ایجاد شود و اسلام سست گردد ، و رشته

وحدت و اتحّاد مسلمین بگسلد زیرا که افکار زمان جاهلیّت در مغزها باقی بود و بدان نزدیک و

1- بیانات امام خامنهای در دیدار میهمانان شرکت کننده در کنفرانس وحدت اسلامی 1368/07/24

2- شیخ صدوق ، عیون أخبار الرضا علی هالسلام ، ترجمه غفاری و مستفید ،ج 2، ص 315

3- شیخ صدوق ، عیون أخبار الرضا علی هالسلام ، ترجمه غفاری و مستفید ،ج 2، ص 315

4- شیخ صدوق ، عیون أخبار الرضا علی هالسلام ، ترجمه غفاری و مستفید ، ج 2، ص 315